________________
મહર્ષિ દયાનંદ મળતાં મળતાં ભારતના અનેક પ્રદેશોની પદયાત્રા કરતાં કરતાં સ્વામીજી સંવત ૧૯૧૨ના વૈશાખ માસમાં હરદ્વારના કુંભમેળામાં આવી પહોંચ્યા. આ વખતે તેમની ઉંમર ત્રીસ વર્ષની હતી. આ તીર્થસ્થળ માખીઓથી બણબણી રહ્યું હતું અને એઠાં પતરાળાંથી ગંધાઈ રહ્યું હતું. ત્યાં પુષ્કળ ગિરદી અને કોલાહલ હતાં તથા ગંગાજીનાં જળ નાહવાધોવાથી અત્યધિક ડહોળાઈ ગયાં હતાં. સ્વામીજી આ કારણે ગંગા પાસેના ચંડી પર્વતના જંગલમાં ઊતર્યા હતા. અહીંથી સ્વામીજી ષીકેશ, ટિહરી, શ્રીનગર, રુદ્રપ્રયાગ, શિવપુરી, ગુપ્તકાશી, ગૌરીકુંડ, ભીમગુફા વગેરે સ્થળાએ જઈ ફરી કેદારઘાટ આવ્યા. અહીં ગંગાગિરિ મહાત્માનો સંગ એમને અત્યંત રુચિ ગયો હતો. તેમની હિમાલય યાત્રાનું વર્ણન કરતાં તેઓ પોતાની આત્મકથામાં કહે છેઃ ““હિમાલયની તળેટીમાં હતો. શિયાળો ચાલતો, અલકનંદા નદી ઊતરીને સામે પાર જવાનું હતું. મારા શરીર ઉપર માત્ર એક પાતળી કંથા હતી. ટાઢ અસહ્ય હતી. બે દિવસના કડાકા હતા. પાણી પણ એટલું ઠંડું થઈ ગયેલું કે મોંમાં મુકાય નહીં. તેમ છતાં નદીમાં તરતા બરફના થોડા ટુકડા લઈને ભૂખ સંતોષવાનો મેં પ્રયત્ન કર્યો, એથી શાંતિ વળી નહીં. આખરે હું નદીમાં ઊતર્યો, નદીના તળિયે પડેલ અણીદાર પથરાઓથી મારા પગ વીંધાયા. પાણીની સહન ન થઈ શકે એટલી તીવ્ર ઠંડીથી શરીરનાં અંગ ખોટાં પડવા લાગ્યાં, તોય જેમતેમ કરીને મરણતોલ હાલતમાં હું સામે કિનારે પહોંચ્યો.
ત્યાં તો મારા છેડાયેલા પગમાંથી લોહીની ધારાઓ વહેવા લાગી. મેં મારા શરીર ઉપરથી વસ્ત્ર ઉતારી પગ ઉપર વીંટ્યું,
