________________
મહર્ષિ દયાનંદ વ્યકિતત્વ અને કૃતિત્વ ૧૩ પ્રત્યે પ્રબળ સૂત્ર અને વૈરાગ્યની ઉત્કંઠા છે. એમણે કરસનજી ત્રવાડીને પુત્રને લઈ જવાની અને તેનું ચિત્ત સંસારમાં પરોવી દેવા પરણાવી દેવાની સલાહ આપી.
કરસનજી ત્રવાડી આવીને મૂળશંકરને લઈ ગયા. ઘેર તેની આસપાસ સખત ચોકી ગોઠવવામાં આવી. બીજી તરફ એના લગ્નની તૈયારીઓ થવા માંડી. મૂળશંકરનું મન આ માટે બિલકુલ તૈયાર નહોતું. સંસારત્યાગનો તેમનો નિર્ણય અફર હતો. એટલે અમૃતનો તરસ્યો મૂળશંકર ૨૨ વરસની વયે સંવત ૧૯૦૨ના જેઠ માસની એક સાંજે ઘર છોડીને સાચા શિવની શોધમાં ચાલી નીકળ્યો. ઘર છોડ્યા બાદ છ સાત ગાઉ સુધી તો મૂળશંકરે અટક્યા વિના ચાલ્યા જ કર્યું. રસ્તામાં બાવાઓની એક જમાતનો તેને સંગાથ મળી ગયો. મૂળશંકરના હાથ ઉપર વીંટી હતી અને તેનાં વસ્ત્રો પણ સુંદર હતાં. બાવાઓએ આની ઠેકડી કરવા માંડી, ત્યારે તેણે પોતાનાં વસ્ત્રાભૂષણો ફગાવી દીધાં. તે એક લંગોટીભેર આગળ વધ્યો.
એમ ચાલતાં ચાલતાં સાયલામાં લાલા ભગતના સ્થાનકમાં એક બ્રહ્મચારીએ મૂળશંકરને યોગ્ય ગણીને બ્રહ્મચર્યની દીક્ષા આપી. હવે એમનું નામ “શુદ્ધચૈતન્ય' રાખવામાં આવ્યું. તેમને ભગવાં વસ્ત્રો અને કમંડળ આપવામાં આવ્યાં. આમ શુદ્ધચૈતન્ય ગુજરાતનાં ગામડાંઓમાં ફરવા લાગ્યા, પણ તેમના મનનું સમાધાન ન થયું. જ્યાં સુધી બીજા ગુરુ ન મળે ત્યાં સુધી સ્થળત્યાગ ન કર્યો. થોડા સમય બાદ તેમણે સાંભળ્યું કે સિદ્ધપુરમાં એક મેળો ભરાવાનો છે. સરસ્વતીના પવિત્ર તટ ઉપર ભરાતા આ ધર્મ–મેળામાં કોઈ યોગ્ય ગુરુ મળી જશે, તેવી આશાથી
