________________
મહર્ષિ દયાનંદ પરિણામ શોધી કાઢવું દરેક બુદ્ધિ માટે શક્ય નથી. અને વિશિષ્ટ બુદ્ધિ માટે પણ નાનકડી ઘટનાથી મોટું પરિણામ શોધવું અસંભવ છે. એક ફળને ઝાડની નીચે પડતું જોઈને ગુરુત્વાકર્ષણના નિયમની કલ્પના બધા નથી કરી શકતા. પોપની સવારી કેટલાય પાદરીઓએ જોઈ હશે, પરંતુ ઈસાઈ ધર્મમાં સુધારો કરવાની ભાવના બધાંનાં હૃદયમાં નહીં જાગી. ભગવાન બુદ્ધે રોગી અને વૃદ્ધને જોઈને અમરતાના માર્ગ પર મહાપ્રસ્થાન કર્યું. વિશેષ પ્રતિભાઓ જ બિંદુથી વિશ્વનું અનુમાન કરી શકે છે. પૂર્વસંસ્કાર અને અદ્દભુત પ્રતિભા બંનેયનું સંમિશ્રણ જગતમાં આશ્ચર્યજનક કાર્ય કરી બતાવે છે. મૂળશંકરમાં પણ આ બંનેય વસ્તુનો સમાવેશ હતો.
એટલે મૂળશંકરના હૃદયમાં એ વિચાર જાગ્યો કે, ““મારે પણ એક દિવસે મરવું પડશે ? શું આનાથી બચી શકાય ?''
તે વિદ્વાનોને, વડીલોને અમર થવાનો રસ્તો પૂછવા લાગ્યો. જ્યારે તેના માબાપને આ વાતની જાણ થઈ, ત્યારે તેમણે મૂળશંકરને લગ્નબંધનમાં બાંધી દેવાનો વિચાર કર્યો. મૂળશંકરના વિરોધથી એક વાર તો ટળી ગયું, પરંતુ એકવીસમું વર્ષ બેઠું ત્યાં ફરી એ વાત ઊપડી. આથી મૂળશંકરે પિતાને વિનંતી કરી:
મારે વ્યાકરણ, જ્યોતિષ અને વૈદકના ગ્રંથ શીખવા છે, આ માટે મને કાશી જવાની રજા આપો.'' આ રજા તો ન મળી પરંતુ બાજુના ગામમાં એક વૃદ્ધ શાસ્ત્રીજી પાસે ભણવા જવાની રજા મળી. આ વ્યવસ્થાથી મૂળશંકરને ઘણો આનંદ થયો. એને લાગ્યું કે આ રીતે તેને ગૃહત્યાગ કરવાની અનુકૂળતા મળી રહેશે. થોડા સમયમાં એ પંડિતને લાગ્યું કે મૂળશંકરના હૃદયમાં લગ્ન
