________________
સિદ્ધાંત-સ્વરૂપ સાહિત્યસુધા મહાપ્રભુજીએ વિનંતી કરી કે આટલા મોટા સ્વરૂપની સેવા કલિયુગમાં શક્ય નથી. જો આપ મારી ગોદમાં બિરાજો તો આપની સેવા થઈ શકે. મહાપ્રભુજીની વિનંતીથી પ્રભુનું સ્વરૂપ નાનું બની ગયું. આ સ્વરૂપની સેવા મહાપ્રભુજીના સેવક કનોજના શ્રી પદ્મનાભદાસજીએ કરેલી. પછી એ સ્વરૂપ શ્રી ગુસાંઈજીને ત્યાં પાછું પધારેલું.
શ્રી મથુરેશજીનું શ્યામ ચતુર્ભુજ સ્વરૂપ છે. દશમસ્કન્યની કૃષ્ણની બાળલીલાઓમાં ગૌચારણલીલાનું આ સ્વરૂપ છે. આ સ્વરૂપ કોટામાં બિરાજે છે.
શ્રી વિઠ્ઠલનાથજી શ્રી વિઠ્ઠલનાથજીનું સ્વરૂપ ગુસાંઈજીએ બીજા પુત્ર ગોવિંદરાયજીને વહેચણીમાં પધરાવી આપેલું. આ સ્વરૂપનો ઇતિહાસ એવો મળે છે કે શ્રી ગુસાંઈજીના જન્મસમયે એક બ્રાહ્મણ આ વિઠ્ઠલનાથજીનું સ્વરૂપ શ્રીમહાપ્રભુજીને ત્યાં પધરાવી ગયેલ, ત્યારથી આ સ્વરૂપ શ્રીમહાપ્રભુજીને ત્યાં જ બિરાજેલ છે. આ સ્વરૂપની સાથે સ્વામિનીજી પણ બિરાજે છે. તે યમુનાજીના સ્વરૂપે હાથમાં કમળ ધારણ કરી બિરાજે છે. દશમસ્કન્દમાં રાસલીલાના પ્રસંગમાં પ્રભુ અંતધ્યન થતાં ગોપીજનો પ્રભુને શોધે છે એ લીલાનું આ સ્વરૂપ છે. ગૌરશ્યામ સ્વરૂપ છે. બંને શ્રીહસ્ત પોતાની કેડે મૂકેલા છે. એક હાથમાં શંખ અને એકમાં કમળ ધારણ કરેલ દ્વિભુજ આ સ્વરૂપ અદ્દભુત છે. નાથદ્વારામાં બિરાજે છે.
