________________
આ સિદ્ધાંત-સ્વરૂપ સાહિત્યસુધા ૩૧ સચ્ચિદાનંદ બ્રહ્મમાંથી સાકાર-સૂક્ષ્મ પરિચ્છિન્ન - ચિપ્રધાન અસંખ્ય અંશ પ્રકટ થયા. તે સર્વ જીવ ભગવરૂપ હોવા છતાં જુદા જુદા ભાવભેદથી જીવ નિરાકાર બન્યા. જીવના બ્રહ્મના ધમાં જે હતા તે ભગવઈચ્છાથી તિરોધાન પામ્યા. જીવમાં આનંદનો અંશ તિરોધાન થતાં બ્રહ્મના ઐશ્વર્ય વગેરે છ ધમાં પણ અદશ્ય બન્યા. ઐશ્વર્ય ધર્મ તિરોધાન થતાં જીવને પરાધીનત્વ આવ્યું. વીર્ય ધર્મ તિરોધાન થતાં જીવને સર્વ દુઃખ સહનત્વ આવ્યું યશ ધર્મ તિરોધાન થતાં જીવને હીનત્વ ભાવ આવ્યો. તે શ્રી ધર્મ તિરોધાન થતાં જીવને જન્મ વગેરે આપત્તિ આવી. જ્ઞાન ધર્મ તિરોધાન થતાં જીવને અહંકાર અને વિપરીત જ્ઞાન આવ્યું.
વૈરાગ્ય ધર્મ તિરોધાન થતાં જીવને વિષયોની આસક્તિ આવી.
આમ ભગવદ્યમનું તિરોધાન થતાં જીવને અવિદ્યાનો સંગ થાય છે. અને જીવને બંધ વગેરે થાય છે.
જગત
બ્રહ્મનું આધિભૌતિક સ્વરૂપ જગત છે. બ્રહ્મમાંથી ઉત્પન્ન થયેલું અને બ્રહ્મ બનાવેલું જગત બ્રહ્મની જેમ સત્ય છે. જેમ કસેળિયે પોતાના સ્વરૂપમાંથી તાર નિર્માણ કરી જાળું ગૂંથે છે તેમ પ્રભુએ જગતનું નિર્માણ કરેલું છે. બ્રહ્મથી જગતની ઉત્પત્તિ, રક્ષણ અને બ્રહ્મમાં તેનો લય થાય છે.
શ્રીવલ્લભાચાર્યજીના સિદ્ધાતે બ્રહ્મ સત્ય છે, જગત સત્ય છે.
