________________
૪૫
મહામોહ-નિવારક તીસાયંત્ર રૂપ ધીર બુદ્ધિ તબ જાનિકે, સમુઝે સબકી રીત, ઉન કે અવગુણ આપમેં, કબહું ન લાવૈ મીત. ૨૭
જ્યારે બુદ્ધિ સર્વના સદાચારને સમજી પોતે સદાચાર - સુકર્મને ધારણ કરે તથા અન્યના અવગુણોને પોતાની અંદર કદી પ્રવેશ કરવા દે નહીં, ત્યારે તે બુદ્ધિ વૈર્યયુક્ત છે એમ કહી શકાય. અન્ય વ્યક્તિ મિત્ર હોય તો પણ તેના સંગથી બુદ્ધિ દોષિત ન થાય ત્યારે તે પૈર્યયુક્ત છે એમ જાણી શકાય. તેથી પૈર્યને ધારણ કરી, મનને કોઈ ઉદાર લક્ષ્યસ્થાન, વિચાર, ધ્યાનમાં સ્થિર કરવું જોઈએ. ૨૭ મન ઠહરા તબ જાનિયે, અનસૂઝ સબૈ સુઝાય,
જ્યાં અંધિયારે ભવન મેં, દીપક બારિ દિખાય. ૨૮ જ્યારે અનસૂઝ – અદશ્ય આત્મા, બ્રહ્મ, ઈશ્વર, પ્રકૃતિ આદિ સર્વ અનુભૂત થાય, તથા પરોક્ષ પદાર્થ પણ દૂર દેશમાં હોવા છતાં પ્રત્યક્ષ થાય ત્યારે સમજવું કે મન સ્થિર થયું છે. જેમ અંધકારયુક્ત ઘરમાં દીપકના પ્રકાશથી સર્વ પદાર્થો જોઈ શકાય છે તેમ હૃદયમાં વિવેકજન્ય જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય ત્યારે તે મનની સ્થિરતાનું ચિહ્ન કહી શકાય. એકાગ્ર ચિત્તવાળો, દીપતુલ્ય, મનથી આત્મતત્ત્વને, અજ, નિત્ય, અસંગ બ્રહ્માત્મા સમજીને સર્વ બંધનોથી મુક્ત બને છે. તેમ છતાં પ્રારબ્દાનુસાર સુખદુ:ખનો ભોગ તો અવશ્ય ભોગવવો જ પડે છે. ૨૮
હોવૈ હોની હોય સો, હોનહાર સો હોય, રામચન્દ્ર વન કો ગયે, સુખ આછત દુઃખ હોય. ૨૯ જે થવાનું છે તે અવશ્ય થાય જ છે. રામચંદ્રજી જેવા મહાપુરુષોત્તમને પણ ભાર્યા તથા પ્રિય બંધુ સહિત વનમાં જવું
