________________
૨૪
ગુરુ નાનકદેવ શીખ ધર્મના મહત્ત્વના ગ્રંથો છે. ગ્રંથસાહેબમાં ધર્મગુરુઓની વાણી છે. આની એક વિશેષતા છે. બધા ધર્મગુરુએ વાણીને અંતે પોતાનું નામ ન મૂકતાં પોતાના આદ્ય ગુરુ નાનક’નું નામ મૂક્યું છે. પોતાની વાણી “નાનક’ને નામે ચઢાવી દીધી છે. આથી ક્યારેક કોની વાણી કઈ છે એ કહેવું મુશ્કેલ પડે છે. હા, ગ્રંથસાહેબમાં દરેક વાણીના ઉપર જે તે ગુરુની વાણી હોય, તે ગુરુનાં નામ અવશ્ય મૂકવામાં આવ્યાં છે.
ગ્રંથસાહેબ તો સંતોનું મિલનસ્થળ છે. એમાં જયદેવ, નામદેવ ત્રિલોચન, પરમાનંદ, સદન, બેની, રામાનંદ, ધનાજી, પીપાજી, સેન કબીર, રૈદાસ, સુરદાસ, ફરીદ, ભીખન અને મીરાની વાણીનું સંકલન કરવામાં આવ્યું છે.
ગુરુદ્વારાઓમાં “ગ્રંથસાહેબ”નો અખંડ પાઠ થયા કરે છે. અડતાળીસ કલાકમાં આ પાઠ પૂરા થાય છે. પાઠ કરનારને પાઠી' કહેવામાં આવે છે. શીખો પોતાને ત્યાં સારાનરસા પ્રસંગે ગ્રંથસાહેબ'નો પાઠ કરાવે છે.
જપજી : જપજીના પાયા ઉપર જ શીખોનું શાસ્ત્ર રચાયું છે. ગ્રંથસાહેબનો પ્રારંભ જપજીથી થાય છે. ગુરુ નાનકે અમર શાંતિ પામવા કઈ કઈ સ્થિતિમાંથી પસાર થવું પડે છે તેનું નિરૂપણ તેમાં કર્યું છે. ધર્મ, જ્ઞાન, શરણ, કર્મ અને સચ - આ પાંચ ભૂમિકામાંથી પસાર થવાનું રહે છે. આ ભક્તિકાવ્યો શીખો પ્રભાતના પહોરમાં ગાય છે. જાપજીનો મૂળ મંત્ર આ છે: “ઈશ્વર એક છે, તેનું નામ સત્ય છે. તે સર્જનહાર છે. તે શત્રુતામાંથી મુક્ત છે. તે અમર, અજર, અજન્મા-નિરાકાર સ્વયંભૂ છે. ગુરુકૃપાથી તેનો સાક્ષાત્કાર થઈ શકે છે. તે સૃષ્ટિ
