________________
૧૭
ગુરુ નાનક
ગાદી પરના દશમા ગુરુ છે. ‘‘શીખ એ શિષ્ય શબ્દનું અપભ્રંશ રૂપ છે. આ શિષ્ય પરંપરા છે. સત્ નામને ઓળખવા, ગુરુની શરણાગતિ સ્વીકારી શિસ્તમય જીવનની દીક્ષા લે તે શીખ.’’
-
શીખ ધર્મ (હવે પછી આપણે એને ધર્મ જ કહીશું કારણ આ પ્રચલિત શબ્દ છે, વાસ્તવમાં એ સંપ્રદાય છે – હિંદુ ધર્મનો એક ભાગ છે). સત્પુરુષનો ધર્મ છે - સજ્જનતાનો ધર્મ છે ભલાઈ, નિર્ભયતા અને કુરબાનીનો ધર્મ છે. આ ધર્મે પાખંડતાને પડકારી છે. વીરતા પ્રેરી છે. નાતજાતનાં બંધન તોડ્યાં છે. ઈશ્વરભક્તિમાં સૌને સમાન ગણ્યાં છે. સ્ત્રીઓ, અંત્યજો, શૂદ્રો તથા હલકા કુળના માણસો માટે ધર્મનાં બારણાં ખોલી નાખ્યાં છે. લોકોને અભય મંત્ર આપ્યો છે. હિંદુમુસ્લિમ પ્રજાને એકબીજાની નજીક આણી છે. તેમનામાં ભાવાત્મક એકતા લાવવા પ્રયાસ કર્યો છે.
શીખ ધર્મ ભક્તિપ્રધાન ધર્મ છે. એમાં પરમાત્માને વાહિ ગુરુ કે અકાલ પુરુષ' કહેવામાં આવે છે. સાકાર-નિરાકાર ઉપાસનાનો સમન્વય અહીં જોવા મળે છે. નિરાકાર ઉપાસનાને મહત્ત્વ આપવામાં આવ્યું. હોવા છતાંય નામશ્રવણ તથા નામકીર્તનને મહત્ત્વ આપવામાં આવ્યું જ છે. આમ કરી નવધાભક્તિના કેટલાક સિદ્ધાંતો અપનાવી લેવામાં આવ્યા છે.
શીખમત માને છે કે ચોરાસી લાખ ફેરા ફર્યા પછી મનખાદેહ મળે છે. આવો મોઘો દેહ પામી રામનામ સ્મરણ કર્યું નહીં તો પછી આ દેહ શા કામનો ? નામસ્મરણ કરવા માટે વનમાં જવાની કે કોઈ વિશેષ પોશાક પહેરવાની કે કોઈ બાહ્યાચાર અપનાવવાની જરૂર નથી. સૌને સંસારમાં જલકમલવત્ રહેવા
