________________
ગુરુ નાનક આપણને યાદ કરતા હશે કે કેમ... કોણ જાણે?'' આ બાજુ ગુરુજીને બહેનની ઈચ્છાની જાણ થઈ. પાસે બેઠેલા મર્દાનાને કહ્યું, ‘‘જરા આંખ મીંચી દો.” ગુરુ ચાલી નીકળ્યા. બહેન નાનકીનું બારણું ખખડાવ્યું. તુલસીદાસીએ બારણું ઉઘાડ્યું અને ગુરુજીને જોઈ આભી બની ગઈ. દોડતી દોડતી નાનકીને બોલાવી લાવી. બહેને વીરાનાં ઓવારણાં લીધાં. હેતે જમાડ્યા. આવો હતો ગુરુજીને ભગિનીપ્રેમ!
ગુરુજી સાથે તેમના બે મિત્રો સદા હાજર જ હોય. એક મદના અને બીજો બાલા. લોકો એને હિંદુ-મુસ્લિમ એકતાનું પ્રતીક માને છે. મર્દાના મિરાશી હતો, સરસ ગાયક હતો. વાજિંત્ર બજાવી જાણતો હતો. ગુરુજી ગાતા અને એ સંગત કરતો.
ગુરુજી એક શ્રેષ્ઠ કવિ હતા. કેટલાક વિદ્વાનોના મતે તેઓ આધુનિક પંજાબી ભાષાના પ્રમુખ કવિ છે.
ગુરુજી ઘણું કરીને સૌ પ્રથમ સુલતાનપુરના નવાબ સાથે વિવાદમાં ઊતર્યા. તેઓ તેમને ત્યાં નોકરી કરતા હતા એ વાત જાણીતી છે. કાજીઓએ નવાબને ભડકાવ્યા. નવાબે ગુરુજીને બોલાવ્યા. ગુરુજી ગયા પણ તેમને સલામ ન કરી. નવાબ ગુસ્સે થયા તો કહે, 'હવે તમારો નોકર નથી. હું તો ઈશ્વરનો બંદો છું'' નવાબે તેમની સાથે નમાજ પઢવા કહ્યું. ગુરુજી કબૂલ થયા. નમાજ શરૂ થઈ. ગુરુજી ઊભા જ રહ્યા. નવાબ ગુસ્સે થયા. ‘‘ઢોંગી તે નમાજ કેમ ન પઢી ?' જવાબમાં ગુરુજીએ કહ્યું, “જે પુરુષ એકચિત્તે ખુદાની બંદગી કરે છે તેની સાથે હું હોઉં છું, પછી તે નમાજ પઢતો હોય કે સંધ્યા કરતો હોય. મારે