________________
ર૦
સહજાનંદ સ્વામી સાધુઓ, ભક્તો, દરબારો અને વિદ્વાનોનું જૂથ જામેલું રહેતું. એવી મોટી એમની પ્રતિષ્ઠા હતી. . એમ કહેવાય છે કે બ્રિટિશ વહીવટે એમના કાર્યને સારું ઉત્તેજન આપ્યું હતું. મુસલમાનો કે મરાઠાઓના રાજ્યમાં તેમનું કાર્ય કદાચ ન વિકસત. પણ હકીકતે તો સ્થાનિક રાજાઓ અને ઠાકોરો અને દરબારોનો જે ટેકો એમને મળ્યો એથી પણ એમના કાર્યને બહુ સારો વેગ મળ્યો હતો.
બ્રિટિશ અધિકારીઓની ચકોર નજરમાં પણ એમણે જે આદર પ્રાપ્ત કર્યો હતો એથી પણ સંપ્રદાયમાં બધા વર્ગોને જોડાવામાં ઉત્તેજન મળ્યું હતું એ ભૂલવા જેવું નથી.
મોનિયર વિલિયમ્સના શબ્દોમાં ‘‘સ્વામીનારાયણ સંપ્રદાય શુદ્ધ વૈષ્ણવ ધર્મનું આદર્શ સ્વરૂપ છે. ' - ફ્રાંઝવા મેલિસન લખે છે, ““ભારતીય હિંદુ પરંપરાને જારી રાખવા છતાં સ્વામીનારાયણ સંપ્રદાયે આધુનિક યુગમાં નવીનતમ હિંદુ ધર્મનું સુંદર ઉદાહરણ પૂરું પાડ્યું છે.''
કલકત્તાના ખ્રિસ્તી મિશનના વડા રેવરંડ બિશપ હેબરે એમની નોંધમાં લખ્યું છે કે, સહજાનંદ સ્વામી એમને મળવા આવ્યા ત્યારે એમની સાથે બસો સશસ્ત્ર ઘોડેસવારો અને એટલા જ સશસ્ત્ર પદાતીઓ પણ હતા. એ બધા એમના પરમ ભક્તો હતા. કેટલાક જાણીતા દરબાર અને ઠાકોરો પણ હતા.
કન્ડનગઢના પ્રખ્યાત સંત રામદાસે સ્વામીનારાયણના અનુયાયીઓની પ્રભુભક્તિ અને સેવાની મુક્તકંઠે પ્રશંસા કરી છે. ચંદ્રશંકર શુકલે કહ્યું છે કે, “નીચલા થરોમાં પણ ધર્મની સારી ભાવના ફેલાવવાનું કાર્ય કરનારાઓમાં સહજાનંદ સ્વામી
