________________
ગૌતમ બુદ્ધ
વિશ્વના એક મહાન ધર્મના સ્થાપક ગૌતમ બુદ્ધ ઈશુ ખ્રિસ્તના જન્મના આશરે છસો વર્ષ પૂર્વે થયા ત્યારે ભારતવર્ષનો એ સાંસ્કૃતિક પરિવર્તનનો યુગ હતો. બુદ્ધના જન્મ પૂર્વે વૈદિક સંસ્કૃતિ ભારતની આધારશિલા હતી. કાળે કરીને તેમાં દૂષણો પ્રવેશ્યાં. બુદ્ધના સમય પહેલાં વેદોની આત્મભાવના, વેદાંતનું આત્મજ્ઞાન, દર્શનશાસ્ત્રોની અન્વેષણવૃત્તિ, રામાયણની નીતિમર્યાદા ને મહાભારતનો આદર્શ ભારતીય સંસ્કૃતિમાં એકરસ બની ચૂક્યો હતો. સાથે સાથે વેદાન્તની શુષ્ક ચર્ચાઓ, દર્શનપાંડિત્ય, મિથ્યા કર્મકાંડની પળોજણ - એ દૂષણોએ વૈદિક ધર્મને ભ્રષ્ટ કરવાની શરૂઆત કરી દીધી હતી. ભારતીય સંસ્કૃતિના પાયાના સદ્ગુણો નષ્ટપ્રાય થઈ તેમાં જન્મજાત અધિકારવાદ, કર્મકાંડ, યજ્ઞહિંસા, વિવાદ-સંઘર્ષ અને તજન્ય વિષમતાએ અનધિકૃત પ્રવેશ કરવા માંડ્યો હતો. સામાજિક ને ધાર્મિક પરિસ્થિતિ આવી હતી તો રાજકીય સ્થિતિમાં પણ દૂષણો પ્રવેશવા માંડ્યાં હતાં. પ્રાચીનકાળથી ચાલી આવેલી અંગ, મગધ, કાશી, કોસલ, કોશામ્બી જેવી સ્વતંત્ર ગણરાજ્યોની મહાજનસત્તાક પદ્ધતિ નબળી પડીને નષ્ટ થવા માંડી હતી. આવી સામાજિક, રાજકીય ને ધાર્મિક ગ્લાનિના સમયે ધર્મના અભ્યુત્થાન માટે, જગતની શૃંખલાના છેદન માટે, ભારતીય સંસ્કૃતિના સંવર્ધન માટે રામના ઇક્ષ્વાકુ વંશની પરંપરામાં બુદ્ધાવતાર થયો.
ભારતની ઉત્તરે નેપાળના તરાઈ પ્રદેશમાં કપિલવસ્તુ નામે
