________________
પૂર્વ પર્વની અપૂર્વ લીલા મહાવીર-પત્ની યશોદાને જાણવી તો ગમે જ, પણ તદુપરાંત એક સ્વતંત્ર ઘટક તરીકે પણ એનાં સુખદુઃખ, એની લાગણીઓ, એનાં સ્પંદનોને જાણવા-સમજવાનું મન થાય. આવા યોગી પુરુષનું દાંપત્યજીવન સંસારીઓ માટે મોટું જીવનભાથું પૂરું પાડી શકે.
પણ હકીકત એ છે કે વર્ધમાનનું વૈવાહિક જીવન સાગરમાં તરતી હિમશિલાની જેમ પોણા ભાગનું પાણીમાં ડૂબેલું છે. આપણને તો એક જ તથ્ય સાંપડે છે કે એમના લગ્નજીવનની વાડીમાં “પ્રિયદર્શના' નામની કન્યાનું ફૂલ ઊગે છે. એમના દાંપત્યજીવનની ફૂલવાડીમાં સંયમ, ત્યાગ, સમર્પણ, પ્રેમ, અનાગ્રહીતા આવાં અનેક ફૂલો ખીલ્યાં હશે. એમનો આ દાંપત્યકાળ તો જીવનની પૂર્વતૈયારીનો મહત્ત્વનો કાળ હતો. જે મનુષ્ય અપરિગ્રહની વ્યાખ્યા જ ‘નિસ્પૃહતા' કરી છે, તેના જીવનને આંગણે આવીને ઊભા રહેલા સંબંધો કોઈ અનોખી ભાત પાડનારા હશે.
મહાવીરના દાંપત્યજીવન અંગેના કેટલાક સંકેતો પાછળથી આદેશાયેલી મહાવીરવાણીમાં જડી આવે છે. સમ્યફ દષ્ટિનું વિવરણ કરતાં મહાવીર કહે છે કે – કેટલાક તો વિષયોનું સેવન કરતા હોવા છતાં સેવન કરતા નથી અને કોઈ સેવન ન કરતા હોવા છતાં સેવન કરે છે. જેવી રીતે કોઈ પુરુષ વિવાહદિ કાર્યમાં લાગ્યો રહ્યો હોવા છતાં પણ એ કાર્યનો સ્વામી નહીં હોવાથી કર્તા નથી ગણાતો. આમ, કામભોગ નથી સમભાવ ઉત્પન્ન કરતા અને નથી કરતા વિકૃતિ એટલે કે વિષમતા. જે એમના પ્રતિ દ્વેષ મને મમત્વ રાખે છે તે એમનામાં વિકૃતિને પ્રાપ્ત થાય છે' આ પ્રતીતિ અનુભવજન્ય લાગે છે. જળકમળવત્ રહેતો આ સત્પષ સમ્યકત્વના પ્રભાવથી કષાય અને વિષયોથી લપાતો
