________________
૧૨
ભગવાન મહાવીર વર્ધમાન એમને જે કાંઈ કહે છે, તે પરથી એમના હૃદયસાગરનાં ઊંડાણ આપણા ધ્યાનમાં આવે છે. એ કહે છે : “ “મનુષ્યનું જીવન તો દિવસ જતાં પીળું થઈ ખરી પડતા ઝાડના પાંદડા જેવું અને ઘાસની અણી પર લટકી રહેલા ઝાકળના ટીપા જેવું ક્ષણિક તથા અલ્પજીવી છે. વળી, તે અનેક આફતોથી ઘેરાયેલું છે, એમાં એક ક્ષણનોય પ્રમાદ કેમ ચાલે ? મિત્રો, હું તો ક્યારનોય ગૃહત્યાગ કરવાનો વિચાર કર્યા કરું છું. પરંતુ હું જોઉં છું કે માતાની મારા પર પારાવાર સ્નેહમમતા છે, તેને અસહ્ય ધક્કો ન લાગે એટલે હું ઢીલ કરું છું. હું જાણું છું કે તેમને માટે આ કષ્ટ સહેવું મુશ્કેલ છે એટલે તેમના જીવતાં ગૃહત્યાગ ન કરવો એવી ગાંઠ તો હું વાળી ચૂક્યો છું. આવી વસ્તુસ્થિતિ જાણ્યા પછી પણ જો મા મને લગ્નબંધનથી સંસારમાં કાયમનો જકડવા ઈચ્છે તો તો તેમણે સમજવું જોઈએ કે એમણે મારા માતૃસ્નેહ પર અત્યાચાર જ વર્તાવ્યો છે.'' સ્પષ્ટ શબ્દોમાં ચિત્તની અડગતા વ્યક્ત થાય છે.
સંદેશો માતાપિતા પાસે પહોંચ્યો. જે વસ્તુની તેમને ઊંડે ઊંડે આશંકા હતી તે જ હવે તો પ્રત્યક્ષ રૂપ ધારણ કરી સામે આવી ઊભી રહી. પણ માતાપિતાના ચિંતનનો, કર્તુત્વોનો, આશા-અપેક્ષાઓનો એક પ્રવાહ હતો, તો પુત્રના જીવનનો પણ એક પ્રવાહ હતો. આ બંને પ્રવાહ ચોરાહના ચોક પર આવીને ઊભા હતા. દિશા નક્કી કરવાની આ પળ હતી. અંશ માત્રનો ફેર લક્ષ્ય પ્રાપ્તિમાં જોજનોનું અંતર વધારી દઈ શકે. માતાપિતા વ્યવહારડાહ્યાં હતાં. મોટા ભાગના લોકોને માપવા કામમાં લાગતાં કાટલાં વડે પુત્રને પણ જોખીતોળી જોવાનો પ્રયત્ન કરી લેવા પ્રેરાયાં. રાજાએ પોતાની પત્નીને કહ્યું : “‘તમારા ઉપર એને અગાધ સ્નેહ છે. તમને એ ના નહીં પાડી શકે. તમે તમારું
