________________
૫૦
સ્વામી વિવેકાનંદ
એમના જીવન પર છેલ્લો પડદો પડ્યો.
આશ્રમના સંન્યાસીઓને આશા હતી કે આ સમાધિમાંથી જાગૃતિ આવે પણ ખરી. રાતે લગભગ સાડા દસ વાગ્યે ડૉક્ટરે સ્વામીજીના દેહને પૂરેપૂરો તપાસ્યો; એમને લાગ્યું કે હજી જીવનનો સંચાર છે, તેથી તેમણે કૃત્રિમ શ્વાસોચ્છ્વાસથી એમને જાગ્રત કરવાનો પ્રયાસ કર્યો. મધ્ય રાત્રિએ ડૉક્ટરે જાહેર કર્યું કે પ્રાણ ચાલ્યો ગયો છે. સવારે સ્વામીજીના દેહ પર થોડાંક વિશેષ ચિહ્નો દેખાયાં. આંખો લાલઘૂમ થઈ હતી. મુખ અને નાકમાંથી પણ થોડું લોહી નીકળ્યું હતું. આથી પુરવાર થાય છે કે જપ અને ધ્યાનને કારણે દેહ છૂટતી વખતે બ્રહ્મરંધ્ર ભેદાઈ ગયું હશે. શ્રીરામકૃષ્ણે ભાખ્યું હતું તે પ્રમાણે, જ્યારે સ્વામીજીને આ જગતમાં વધુ વખત રહેવાની ઇચ્છા ન રહી ત્યારે એમણે સ્વેચ્છાએ સમાધિ દ્વારા દહેનો ત્યાગ કર્યો. એક સાચા યોગીને શોભે એ રીતે એમણે ૩૯ વર્ષ ૫ માસ અને ચોવીસ દિવસનું આયુષ્ય ભોગવીને થાકેલું બાળક જેવી રીતે માતાના ખોળામાં જંપી જાય તેવી રીતે જગદંબાના ખોળામાં ચિરનિદ્રા લીધી.
સ્વામી વિવેકાનંદ ગયા. અનેક યુગો આવશે અને જશે, પરંતુ જ્યારે જ્યારે ભારતને પોતાના ખરા વ્યક્તિત્વનાં દર્શન કરવાં હશે, ત્યારે ત્યારે સ્વામી વિવેકાનંદના ઉપદેશો અને જીવન પ્રત્યે નજર નાખવી જ પડશે.
