________________
પરિવ્રાજક જીવન અને કન્યાકુમારી
૨૩ બોધપ્રદ છે. એક વખત વાંદરાઓનું ટોળું એમની પાછળ પડ્યું. સ્વામીજીએ પણ દોટ મૂકી. એ વખતે એક વૃદ્ધ સંન્યાસીએ કહ્યું, ‘‘ભાગો નહીં. પશુઓનો હંમેશાં સામનો કરો.'' આ પ્રસંગનો પડઘો વર્ષો પછી એમણે ન્યૂ યૉર્કમાં કરેલા એક પ્રવચનમાં પડ્યો. આ હકીકતને ઉદ્દેશીને જ એમણે કહેલું : ‘‘કુદરતની સામે થાઓ! અજ્ઞાનનો સામનો કરો. માયાની સામે થાઓ! કદી એનાથી ભાગો નહીં.'' કાશીમાં તેમણે ચૅલંગ સ્વામી અને ભાસ્કરાનંદ સ્વામીની પણ મુલાકાત લીધી હતી. પવિત્ર ભાગીરથી, અસંખ્ય મંદિર, અનેક ભક્તગણ અને ભગવાન બુદ્ધ તથા શંકરાચાર્યનાં સંસ્મરણો : આ બધું એમની કલ્પનાને ઉત્તેજી રહ્યું.
વરાહનગરમાં થોડો વખત રહીને એ ઉત્તર ભારતનાં તીર્થસ્થળોમાં ભ્રમણ કરવા ઊપડ્યા, તેઓ ફરીથી કાશીમાં આવ્યા. ત્યાં તેમને સંસ્કૃતના પ્રખર પંડિત બાબુ પ્રમદાદાસ મિત્ર સાથે મૈત્રી થઈ. બંને ગાઢ મિત્રો બન્યા. હિંદુ શાસ્ત્રોના અર્થ કરવામાં ઘણી વાર સ્વામીજી આ પંડિતજીની સલાહ લેતા. ત્યારથી બંને વચ્ચે પત્રવ્યવહાર ચાલુ થયો.
શ્રી રામચંદ્રજીની પુનિત ભૂમિ અયોધ્યા અને નવાબોની જાહોજલાલીના સ્મારકસમું લખનૌ જોયા પછી સ્વામીજી આગ્રામાં આવી પહોંચ્યા. એમનું કલારસિક મન મોગલ સામ્રાજ્યની કીર્તિ અને કળાના અપ્રતિમ પ્રતીક સમા તાજમહાલની ભવ્યતા જોઈને પ્રસન્ન થયું. તેમણે તાજને ફરી ફરીને નિહાળ્યો. તેઓ કહેતાઃ “આ ભવ્ય ઇમારતનો ઇંચેઇંચ નિહાળવા અને એનો બરાબર અભ્યાસ કરવા માટે ઓછામાં ઓછા છ માસ લાગે.'' આગ્રાનો કિલ્લો, ત્યાંના મહેલો અને મકબરાઓ જોઈને એમની સમક્ષ આખો મુસલમાન યુગ જાણે
