________________
૧૯
વિપત્તિઓના વમળમાં સંસારની વિસ્મૃતિ થઈ ગઈ અને કેવળ જગદંબાનો પ્રકાશ જ હૃદયમાં વ્યાપી રહ્યો.
‘‘જેવો હું પાછો ફર્યો કે તરત જ શ્રીરામકૃણે મને પૂછ્યું, સાંસારિક ગરીબી ટાળવા માટે માને પ્રાર્થના કરી ને ?' આ પ્રશ્નથી હું ચમકી ગયો અને બોલ્યો, “ના મહાશયા એ બધું તો હું ભૂલી જ ગયો, પરંતુ હવે કોઈ ઉપાય છે?' એમણે જવાબ દીધો, ‘ફરીથી જા અને તારે જે જોઈએ તેની વાત એને કહે.' હું ફરીથી બે વાર ગયો પણ જ્ઞાન અને ભક્તિ સિવાય કશું જ માગી શક્યો નહીં, મને લાગ્યું કે શ્રી રામકૃષ્ણ જ મને વિસ્મૃતિમાં નાખ્યો છે. અંતે એમણે જાતે જ કહ્યું કે, “સાંસારિક સુખ ભોગવવા માટે તું સર્જાયો નથી. છતાં ઠીક, તારાં કુટુંબીજનોને સાદાં અન્નવસ્ત્રની કદાપિ તાણ નહીં પડે.' '
શ્રી રામકૃષ્ણ નરેન્દ્રનાથની જગદંબાને સોંપણી કરી તેને અઢી વર્ષ થયાં હતાં. નરેન્દ્રનાથે આગળ ઉપર એક વાર કહ્યું હતું:
મને જગદંબાને સોંપી દીધો એ સમયથી છ માસ સુધી જ ગુરુદેવની શારીરિક શક્તિ ટકી રહી. બાકીનો સમય તો એમણે યાતનામાં ગાળ્યો.'' ગુરુદેવની શક્તિ હવે નરેન્દ્રનાથમાં વહેવા લાગી. પરંતુ શ્રીરામકૃષ્ણનું સ્વાથ્ય કથળતું ગયું; તેમને કેન્સર થયું છે તેવું નિદાન થતાં દક્ષિણેશ્વરથી તેમને કાશીપુર ઉદ્યાનમાં ખસેડવામાં આવ્યા.
કાશીપુરમાં નરેન્દ્ર ગુરુદેવની અનન્ય સેવા કરતા અને સવારસાંજ તથા ક્યારેક મધ્યરાત્રીએ પ્રચુર ગહન ધ્યાન પણ કરતા. એક સાંજે તેમનું ધ્યાન રાત્રીના નવ સુધી ચાલ્યું, તે દિવસે તેમણે ધ્યાનમાં ચરમ તત્ત્વોને પામ્યા હોય તેવો અનુભવ કરેલ. એકાએક પોતાની પાછળ કોઈ પ્રકાશ હોય તેવો અનુભવ કર્યો. એ પ્રકાશ વધતો ગયો અને આખરે નરેન્દ્રનાથનું ચિત્ત
