________________
શ્રી ગુરુચરણે વ્યક્તિઓ - શ્રી રામકૃષ્ણ અને નરેન્દ્રનાથના સમાગમનું શ્રેષ્ઠ ફળ તે સ્વામી વિવેકાનંદ.
પોતાના એ પટ્ટશિષ્યના પ્રથમ આગમનનું વર્ણન શ્રીરામકૃષ્ણના જ શબ્દોમાં વાંચીએઃ ““નરેન્ડે આ ઓરડામાં પશ્ચિમ દિશાના દ્વારથી પ્રવેશ કર્યો. શરીર અને પહેરવેશની બાબતમાં એ બેપરવા લાગ્યો. બીજા લોકોથી ઊલટું, બાહ્ય જગતમાં એને મુદ્દલ રસ ન હતો, એની આંખો એના અન્તર્મુખ ચિત્તની સાક્ષી પૂરતી હતી; કેમ જાણે એનું ચિત્ત અંતરના ઊંડાણમાં કંઈ શોધી રહ્યું ન હોય! કલકત્તાના જડવાદી વાતાવરણમાંથી આવી આધ્યાત્મિક મનોવૃત્તિ ધરાવતી વ્યક્તિને આવેલી જોઈને મને નવાઈ લાગી. ભોંયતળિયે એક સાદડી પાથરેલી હતી. જે સ્થળે તમે આજે ગંગાજળની મોટી નાંદ જુઓ છે એ જ સ્થળની નજીક નરેન્દ્ર સાદડી ઉપર બેઠો. જે મિત્રોની સાથે એ આવ્યો હતો એ બધા સામાન્ય કક્ષાના જુવાનિયા હતા, અને સુખોપભોગની વૃત્તિઓ ધરાવતા હતા. મારી વિનંતીથી એણે થોડાંક બંગાળી ભજનો ગાયાં; એમાંનું એક સામાન્યતઃ બ્રહ્મસમાજમાં ગવાતું ભજન હતું. એની શરૂઆત આ પ્રમાણે છે :
‘મના ચાલો નિજ નિકેતન - સંસાર વિદેશે, વિદેશીને વેશે
ભમો કેમ અકારણ –' એણે ખૂબ ભાવપૂર્વક ગાયું. એના ગીતથી મને એ ભાવોદ્રેક થયો કે હું મારી જાત ઉપરનો કાબૂ ખોઈ બેઠો અને સમાધિમાં મગ્ન થઈ ગયો.''
ગુરુદેવ સાથેના પ્રથમ મેળાપની નરેન્દ્ર ઉપર પણ ઊંડી અસર થઈ. એમણે પાછળથી પોતાના કેટલાક મિત્રોને એ વિશે સ્વા. વિ. -૪