________________
૦
હજરત મહંમદ અને ઇસ્લામ તે પહેલાં મહંમદસાહેબ પણ તે સહેજ ચાખી ચૂક્યા હતા. તેમનો જીવ બચી ગયો. પણ જે જ તેમના ખાવામાં ગયું હતું તેને કારણે બાકીની આખી જિંદગી સુધી તેમને દુ:ખ ભોગવવું પડ્યું. તેમણે પેલી સ્ત્રીને સંપૂર્ણ ક્ષમા આપી અને સુલેહની શરતો પર આ બનાવની કશી અસર થવા ન દીધી.
કુરેશીઓ સાથે ઓછામાં ઓછાં દસ વરસને માટે સુલેહ થઈ ગઈ હતી. યહૂદીઓની દુશમનાવટ પણ શાંત થઈ ગઈ હતી. મદીનાની તાકાત વધતી જતી હતી. આથી જે મુસલમાનો પોતાનો ધર્મ સાચવવા ૧૫ વરસ પહેલાં ઇથિયોપિય નાસી ગયા હતા તેમાંના ઘણા હવે પોતાના દેશમાં પાછા આવીને મદીનામાં રહેવા લાગ્યા.
૨૨ રોમને સાથે લડાઈ અને જીત અરબસ્તાનનો મધ્ય પ્રદેશ, જે તે સમયે સ્વતંત્ર હતો, તેમાં હવે મહંમદસાહેબનો કોઈ ખાસ દુશમન રહ્યો નહોતો. આ આખા પ્રદેશના લોકો ધીરે ધીરે એક ઈશ્વર અને એક ધર્મ માનનારા અને એક કોમ બનતા જતા હતા. મહંમદસાહેબનું ધ્યાન હવે દક્ષિણ અને ઉત્તરના જે આરબ ઇલાકા પરદેશી બાદશાહોના તાબામાં હતા તેમના તરફ ગયું. દક્ષિણમાં યમન અને તેની પાસેના ફળદ્રુપ ઇલાકા, આ દરમ્યાન, ઇથિયોપિયાના ખ્રિસ્તી બાદશાહના તાબામાંથી ઈરાનના જરથોસ્તી સમ્રાટ ખુશરૂ પરવીઝના તાબામાં આવી ગયા હતા. અને સીરિયાની સરહદ સાથે મળેલા ઉત્તરના કેટલાક પ્રાંત રોમના ખ્રિસ્તી સમ્રાટના તાબામાં હતા, અને ત્યાંની આરબ પ્રજાને પણ ખ્રિસ્તી બનીને જ રહેવું પડતું હતું.
ઈરાન અને રોમ–આ બે મહાન સત્તાઓની આપસની ચાલુ લડાઈઓ અને બંનેની પડતી દશા મહંમદસાહેબ બરાબર જાણતા હતા. રોમના રાજ્યમાં ખ્રિસ્તી ધર્મની પડતી અને ઈરાનના પુરાણા પારસી
