________________
७७
ઈશ્વરનું અણ તેનો નિયમ છે, એમ આજે આપણે છાતી ઠોકીને કહીએ છીએ; પણ ગેલિલિયાની પૂર્વ જે ખગોળવેત્તા થઈ ગયા, તેમણે જુદાં અનુમાન કાઢયાં હતાં. દ્રૌપદીનો દાખલો તમે આવ્યો છે, તેમ હું ન આપું. મહાભારતને હું એક મોટું રૂપક માનું છું. દ્રૌપદી એટલે આત્મા અને તે પાંચ ઇન્દ્રિયોને વરલ છે.
નિવપુ, ૪-૮-૧૯૪૬, પા. પ૩
૩૫. ઈશ્વરનું ત્રણ (“સાપ્તાહિક પત્રમાંથી)
વળી એક દિવસ તેમણે કહ્યું કે, “હમણાં આ બહેનોએ જે ગીત ગાયું તેમાં કવિ કહે છે કે, ઈશ્વર ક્યાંય નજરે પડતો નથી અને છતાં તે બધી જગ્યાએ હાજર છે. આપણા નખ જેટલા આપણી પાસે ગણાય, તેનાથી પણ તે આપણી વધારે નજદીક છે. એમ બને કે, ખુદ આપણે આપણા બધા વિચારોને જાણી ન શકીએ, પણ તે આપણા એકેએક વિચારને જાણી લે છે. જે ઈશ્વરને ભરોસે ચાલે છે, તેને કોઈનો ડર નથી, કોઈથી બીવાનું નથી. જેને તેનો આશરો છે, તેને સરકારની કે તેના અમલદારોની બીક કેવી ? સરકાર પોતે કાયમ ટકે એવી નથી. હંમેશ રહેનારો તો એક ઈશ્વર છે અને તેની નજર બહાર કશું નથી.''
૨૦મી જુલાઈના પોતાના પ્રવચનમાં તેમણે કહ્યું કે, ‘‘ગાથાના આજે ગવાયેલા શ્લોકોમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, 'હું હંમેશ પાક અથવા પવિત્ર મનથી, પાક અથવા નેક કામોથી, શુદ્ધ વાણીથી અને નીતિને રસ્તે ચાલીને તને યાદ કરતો રહું,' આ ચારે શરતો પળાય નહીં, ત્યાં લગી ઈશ્વરની પાસે પહોંચવાની કોઈએ આશા ન રાખવી.
‘‘એમાં જ કવિ આગળ કહે છે કે, તે અમારે ખાતર બધું કર્યું છે. અમે તને નમસ્કાર કરીએ છીએ. અમે હંમેશ તારા દેણદાર રહીશું.' 'ઈશ્વરના દેણદાર એટલે શું? અને ઈશ્વરનું અણ તે વળી શું? અને તેને કેમ ફેલાય? આવો સવાલ કરીને ગાંધીજીએ પોતે જ જવાબ
