________________
૩૬
હિંદુ ધર્મનું હાર્દ
અનેક દેવને માને છે તે મૂર્તિપૂજક છે એ વર્ણનની સામે જ માર વિરોધ છે. તેઓ જરૂર કહે છે કે દવા અનેક છે, પણ તેઓ સ્પષ્ટ શબ્દોમાં એમ પણ કુંડ છે કે ઈશ્વર એક છે, અદ્વિતીય છે, ને એ દેવોના પણ દેવ છે. એટલે હિંદુઓ અનેક ઈશ્વરને માને છે એમ કહેવું બરાબર નથી. જગત અનેક છે એમ તેઓ જરૂર માને છે, જેમ માણસોનું વસેલું એક જગત છે અને પશુઓનું જુદું જગત છે, તેમ દેવ નામનાં આપણાથી શ્રેષ્ઠ સત્ત્વોનું વસેલું એક જગત પણ છે, એ દેવાને આપણ જોતા નથી છતાં તેમની હસ્તી તો છે જ. ધ્રુવ કે દેવતા એ શબ્દને માટે અંગ્રેજી ભાષામાં જે ‘ગોંડ' શબ્દ વપરાય છે તેને લીધે જ આ બધાં ગોટાળો થયો છે. સંસ્કૃત શબ્દ છે ઈશ્વર, દેવાધિદેવ એટલે કે દેવોના પણ દેવ. હું પોતે પૂરેપૂરો હિંદુ છું પણ ઈશ્વર અનેક છે. એમ કદી માનતા નથી. નાનપણમાં પણ માનતો નહોતો, મને એવું કોઈએ શીખવ્યું જ નહોતું. ''
નિનવંધુ, ૧૪-૩-૧૯૩૧, પા. ૭
૩૪. ઈશ્વર પોતે નીતિ છે (‘પ્રશ્નોત્તરી’માંથી)
પ્ર. ૧૪-૪-'૪૬ના ‘દ્વિજ્ઞનવંતુ’માં આપે લખ્યું છે: “ઈશ્વર પોતે નીતિ છે, અને નીતિકાર છે. '' આ બરાબર સમજાતું નથી. નીતિ તો માણસ ચોજી કાઢી છે. અપૂર્ણ માનવીની નીતિમાં કાળક્રમે ફેરફારો થતા રહ્યાં છે. એક દાખલો ટાંકું. દ્રૌપદીએ પાંચ પાંચ પતિ પસંદ કર્યા, છતાં તેના કાળમાં તે સતી ગણાઈ. આજે કોઈ સ્ત્રી એવું કરે, તો તેને આપણે વ્યભિચારિણી કહીશું.
. નીતિનો અર્થ અહીં કાયદો, એવા કરવાનો છે. એ માણસ ઘડચો નથી. પણ ઈશ્વરના કાયદાને વિશે અણે અનુમાન કર્યું છે. તેથી, એમ કહી શકાય કે, વધારે જ્ઞાનથી આગલાં અનુમાન ખોટાં હતાં, એમ એને જણાય છે. પૃથ્વી ફરે છે, એ કુદરતનો કાયદો છે, નીતિ છે,
