________________
૨૭
હિંદુ ધર્મનો સાર કંઈ છે એનો સ્વામી તો ઈશ્વર છે. એના એ અધિકારની કોઈ ના પાડી શકે એમ નથી, કોઈ એન વિશે એની સાથે કલાહ કરી શકે એમ નથી.'' એટલે જ્યારે પોતાને હિંદુ કોહવડાવનાર કોઈ પણ માણસ દ્વિજત્વ પામે છે, અથવા ખ્રિસ્તીઓ કહે છે એમ નવે અવતાર આવે છે, ત્યારે તેણે જે જે વસ્તુને અજ્ઞાનથી પોતાની મિલકત કહેલી તે બધી ઈશ્વરાર્પણ કરવી પડે છે, બધીનો ત્યાગ કરવો પડે છે. એ ઈશ્વરાર્પણ કે ત્યાગ કર્યા પછી એને કહેવામાં આવે છે કે એ અન્ન, વસ્ત્ર આશ્રય આદિની બાબતમાં ઈશ્વર એના યોગક્ષેમનું વાહન કરશે, અને જે જોઈશે તે ભગવાન આપી રહશે. એટલે જીવનની આવશ્યક વસ્તુ ભોગવવા કે વાપરવાની શરત એ છે કે ઈશ્વરને અર્પણ કરવી અથવા એનો ત્યાગ કરવો અને એ અર્પણ કે ત્યાગ રોજેરોજ થવાં જોઈએ, નહીં તો કદાચ આ દોડધામવાળા જગતમાં આપણે આપણા જીવનની આ સૌથી મુખ્ય વાત વીસરી જઈએ, એ બધું કહ્યા પછી મંત્રદ્રષ્ટા ઋપિ કહે છે: “કોઈના ધનનો લોભ કરશો નહીં.'' હું તમને કહેવા ઈચ્છું છું કે આ નાના સરખા મંત્રમાં જે સત્ય સમાયેલું છે તે પ્રત્યેક મનુષ્યની ઈહલોકની તેમ જ પરલોકની ઊંચામાં ઊંચી સર્વ આકાંક્ષાઓને તૃપ્ત કરે એવું છે. જગતના ધર્મગ્રંથો શોધતાં આ મંત્રમાં ઉમેરી શકાય એવું કશું મને જળ્યું નથી. ધર્મગ્રંથાનું જે અલ્પ વાચન મેં કર્યું છે – હું કબૂલ કરું છું કે એ વાચન અતિ અલ્પ છે – તે બધા તરફ પાછું વાળીને નજર નાખતાં મને લાગે છે કે સર્વ ધર્મગ્રંથોમાં જે કંઈ સારું છે તે બધું આ મંત્રમાંથી જ ઉદ્ભવેલું છે. સમસ્ત વિશ્વનું બંધુત્વ – મનુષ્યમાત્રનું જ નહીં, પણ જગતના જીવમાત્રનું બંધુત્વ – જોવું હોય તો તે મને આ મંત્રમાં જડે છે. સર્વસર પ્રભુ – બીજાં ગમે તેટલાં વિશપણ ઉમેરો – વિશેની અવિચળ શ્રદ્ધા જોઈએ તો તે મને આ મંત્રમાં મળે છે. સર્વભાવે ઈશ્વરને શરણ જવાની - ઈશ્વરે મારા યોગક્ષેમનું વહન કરશે એવી આસ્થા જેવી હોય તો તે પણ હું કહું છું કે મને આ મંત્રમાં જડે છે. એ આપણા ને તમારા સૌની રગેરગમાં, અણુએ અણુમાં, પ્રત્યેક શ્વાસોચ્છવાસમાં વ્યાપેલો છે, એટલે એમાંથી હું જગતના સર્વ જીવોની સમાનતાનો સિદ્ધાંત તારવું છું, અને એનાથી સર્વ તાત્ત્વિક સામ્યવાદીઓની ઝંખનાઓની તૃપ્તિ થવી જોઈએ. આ મંત્ર મને કહે છે કે જે વસ્તુ