________________
.: હિંદુ ધર્મનું હાર્દ જીવનને માટે આવશ્યક હોય એટલાં અન્ન, વસ્ત્ર ને આશ્રમ મેળવવાનો અધિકાર પ્રાપ્ત થાય છે. એટલે તમને ફાવે એ રીત જુઓ – ભાગ કે વાપર એ ત્યાગનો બદલો છે એમ માનો, કે ત્યાગ એ ભોગની અનિવાર્ય શરત છે એમ માનો – આપણા જીવનને માટે, આત્માન માટે ત્યાગ એ અતિ આવશ્યક છે. અને જાણે એ મંત્રમાં આપેલી શરત અધૂરી હોય તેમ અપિ તરત જ એ પૂરી કરવા ઉમેરે: ‘જે કંઈ બીજાની માલિકીનું છે તેનો લોભ નહીં કરતા.' હવ હું તમને કહું છું કે જગતના કોઈ પણ ભાગમાં મળી આવતું તત્ત્વજ્ઞાન કે ધર્મતત્ત્વ આ મંત્રમાં સમાઈ ગયેલું છે, ને એથી ઊલટું જે છે તે સર્વનો એમાં અસ્વીકાર કરેલો છે. શાસ્ત્રાર્થના જે નિયમો છે તે પ્રમાણે જે કંઈ કૃતિનું વિરોધી હોય ––ને ફોનિક એ શ્રુતિ છે જ –- તેનો સર્વથા અસ્વીકાર જ કરવો રહ્યો.
fક્તનવંધુ, ૩૧-૧-૧૯૩૭, પા. ૩૭૧
(કોટ્ટાયમના ભાષણમાંથી)
હમણાં મેં જે કેટલીક સ્ત્રીપુરપાની વિરાટ સભાઓમાં ભાષણ આપ્યાં છે તેમાં હું જેને હિંદુ ધર્મનાં અર્ક ગણું છું તે સમજાવવાના પ્રયત્ન મેં કર્યો છે, ને મેં તેમને કાનના એક અતિશય સીધા સાદા મંત્ર હિંદુ ધર્મના અર્કરૂપ બતાવ્યાં છે. તમે જાણતા હશો કે જે ઉપનિષદ વેદસંહિતાના જેટલાં જ પવિત્ર મનાય છે. તેમાંનું, ઉકાનિવ, એ એક છે. શનિના પહેલા જ શ્લોકનો અર્થ આ પ્રમાણે છે : આ જગતની સર્વ વસ્તુઓના અણુએ અણુમાં ઈશ્વર વ્યાપી રહેલા છે. એ મંત્રમાં ઈશ્વરને સર્જક, ઈશ, વિશ્વનાં અધિષ્ઠાતા કહલા છે. આ મંત્રના દ્રષ્ટા ઋપિને આ આખું જગત ઈશ્વરથી વ્યાપલું છે એમ કહીને સંતાપ ન થયાં, એટલે તેણે આગળ જઈને કહ્યું: ‘ઈશ્વર સર્વવ્યાપી છે એટલે તમારી માલિકીનું કશું નથી, તમારો દેહ પણ તમારા નથી. તમારી પાસે જે
