________________
२४
હિંદુ ધર્મનું હાર્દ
ને ભૂતમાત્ર સાથે મૈત્રીપૂર્વક રહો છો. આ મંત્ર માણસની ઈહલોક તેમ જ પરલોકની ઊંચામાં ઊંચી આકાંક્ષાઓને તૃપ્ત કરે છે. જે માણસ ઈશ્વરને ને તેના અદ્વિતીય અવિચળ સમ્રાટપદન માનતો નથી તેની આકાંક્ષા તો એથી તૃપ્ત નહીં જ થાય. ત્રાવણકોરના મહારાજા પદ્મનાભદાસ અમસ્તા નથી કહેવાતા. આ એક બહુ જ ઊંચી કલ્પના છે. આપણે જાણીએ છીએ કે ઈશ્વરે પતિ દાસાનુદાસ એ પદ ધારણ કરેલું છે. બધા જ રાજાઓ જો પોતાને ઈશ્વરના સવક કવડાવે તો પોતાને સાચે નામે ઓળખાય છે એમ કહેવાય. પણ તેઓ પ્રજાના સેવક બન્યા વિના ઈશ્વરના સેવક બની ન શકે. અને જે જમીનદારો અને ધનિકો ને માલમતાવાળા સર્વ માણસો પોતાને એ ધનના ટ્રસ્ટી માને ન મેં વર્ણવ્યા છે એવાં ત્યાગ કરે તો આ જગત સુખી, નંદનવન સમાન બની જાય.
નિર્વધુ, ૩૧-૧-૧૯૩૭, પા. ૩૭-૮
(હરિપાદ'ના ભાષણમાંથી)
કાલે રાત ક્વિલોનમાં મળેલી રાભામાં હિંદુ ધર્મનો સંદેશ મેં સમજાવેલો. તને વિશે થોડીક મિનિટ તમારી આગળ બોલવા ઈચ્છું છું. આ સભામાં મેં કહેલું કે આખા હિંદુ ધર્મના સાર કાનિના પહેલા લોકમાં સમાઈ જાય છે. મેં એમ પણ કહેલું કે બીજા બધા હિંદુ ધર્મગ્રંથો બળીન ભરમ થઈ જાય ને ભુલાઈ જાય, ને આ એક જ લોક આપણી પાસે રહી જાય તો બાકીના ગ્રંથોના નાશથી આપણને કશી ખોટ જાય નહીં તોપણ હિંદુ ધર્મ તો આપણી પાસે રહી જ જાય. એ મંત્રની મૂળ સંસ્કૃત ભાષા સંસ્કૃત શીખનાર નાનો છોકરો પણ રસમજી શકે એટલી સહેલી છે. આ ઉપનિષદ વદની મૂળ સંક્તિાનો એક ભાગ જણાય છે એવી એની પ્રતિષ્ઠા છે. આપણે જે ઉપનિષદો જાણીએ છીએ તેમાં એ ટૂંકામાં ટૂંકું છે. પણ મેં કહ્યું છે તેમ આપણી પાસે અ ઉપનિષદના એક પહલા મંત્ર જ બાકી રહી જાય તો તેનાથી આપણી
