________________
હિંદુ ધર્મનો સાર
પડે જ છે. પછી છેલ્લાં ને સહુથી મહત્ત્વનો ભાગ આવે છે: મા વૃધ: રવિઝનમુ અનો અર્થ આ છે: કોઈના ધનનો લાભ ના કરશો. એ પ્રાચીન ઉપનિષદના બીજા બધા મંત્રો આ પહલા મંત્રની ટીકા છે અથવા તો એનો સંપૂર્ણ અર્થ આપવાના પ્રયત્નરૂપ છે. હું ગીતાની દષ્ટિએ આ મંત્ર વાંચું છું કે આ મંત્રની દષ્ટિએ ગીતા વાંચું છું તો મન જણાય છે કે ગીતા આ મંત્રના વિવરણરૂપ છે, અને એ મંત્ર સમાજવાદી તેમ જ સામ્યવાદી તત્ત્વચિંતક તેમ જ અર્થશાસ્ત્રી એ સહુની ઝંખના તૃત કરે એવો લાગે છે. જે ધર્મ હિંદુ નથી એવાઓને કહેવાની હામ કરું છું કે આ મંત્ર એમની પણ ઝંખનાને તૃત કરે એવાં છે. અને જા એ સાચું હોય – હું તો માનું છું – તો આ મંત્રના અર્થથી વિસંગત કે વિરોધી અવું જે કંઈ હિંદુ ધર્મમાં હોય તે તમારે રસ્વીકારવાની જરૂર નથી. એક અદ્વિતીય ઈશ્વર, અને ભૂતમાત્રને ચટ્ટા અને સ્વામી આખા વિશ્વના અણુએ અણુમાં વ્યાપી રહેલાં છે, અને કરતાં વધારે સામાન્ય માણસ શું શીખવા માગ?
એ મંત્રના બીજા ત્રણ ભાગ પહેલા ભાગમાંથી સીધી રીતે ફલિત થાય છે. ઈશ્વરે જે કંઈ સરયું છે તે સર્વમાં એ વ્યાપ્ત છે એમ તમે માનો તો તમારે એમ પણ માનવું જોઈએ કે એણે આપ્યું નથી એવું કંઈ તમારાથી ભોગવી શકાય નહીં. અને એ એનાં અગણિત બાળકોનો રાપ્યા છે એ જોતાં એ પણ ફલિત થાય છે કે તમે કોઈના ધનનો લોભ ન કરી શકો. તમે એની અગણિત પ્રજામાંના એક છો એમ માનતા હો તો તમારો ધર્મ છે કે તમારે સર્વ વરતું તજીને અને ચરણે ધરવી. એનો અર્થ એ છે કે સર્વ વસ્તુને ત્યાગ એ માત્ર શારીરિક કે ભૌતિક ત્યાગ નથી પણ દ્વિજત્વની, નવા જન્મની નિશાની છે. એ વિચારપૂર્વક કરેલું કર્મ છે, અજ્ઞાનજનિત કર્મ નથી. એટલે એ પુનર્જન્મ છે. અને જે દેહ ધારણ કરે છે તેણે ખાવું પીવું પહેરવું તો જોઈએ જ, એટલે જે કંઈ જોઈએ તે બધું ઈશ્વરની પાસેથી યાચીને જ લેવું જોઈએ. એ બધું એને એના ત્યાગના સ્વાભાવિક ફળરૂપે મળી રાહુ છે. જાણે આટલું પૂરતું ન હોય તેમ એ મંત્રને અંતે આ ભવ્ય વિચાર મૂકેલા છે: કોઈનાય ધનનો લોભ ન કરશો. જે ક્ષણે તમે આ ઉપદેશોને આચારમાં મૂકો છો તે પણ તમે જગતના જ્ઞાનવાન નાગરિક બનો છો