________________
હિંદુ ધર્મનું હાર્દ ૩.૧૬ ૮ નનમાં ખ્રિસ્તી ધર્મની કેન્દ્રીય માન્યતાનો ઉલ્લેખ છે એવું પણ કંઈ એમાં નથી. તત્ત્વનું ચિંતન કરનારા તેમ જ વ્યવહારમાં રચ્યાપચ્યા રહેલા બંને પ્રકારના હિંદુઓને સંતાપ આપી શકે એવું આપણી પાસે કંઈ છે કે નહીં? કેટલાકે કહ્યું છે ને એ સકારણ છ– કે ગાયત્રી એ એવા મંત્ર છે. ગાયત્રીનાં અર્થ સમજયા પછી એના હજાર વાર જપ કર્યો છે, પણ મને લાગે છે કે એ મંત્ર મારી આધ્યાત્મિક આકાંક્ષાને પૂરેપૂરી સંતોષી શકયા નથી. વળી તમે જાણો છો કે વરસો થયાં હું મનવતાનો ભક્ત બનેલો છું, અને મેં કહ્યું છે કે એ મારી પાર્વ કઠણાઈઓનું નિવારણ કરે છે ને શંકા ને મૂંઝવણને સંકડો પ્રસંગ ત મારી કામધેનુ, મારી માર્ગદર્શક, મારો જીવનપથ ઉજાળનાર, મારા શબ્દકોશ બની છે. એણે મને મદદ ન કરી હોય એવો એક પ્રસંગ મને યાદ આવતાં નથી. પણ એ પુસ્તક એવું નથી કે હું આ આખી સભા આગળ એને મૂકી શકું. એનાં પ્રાર્થનાપૂર્વક અભ્યાસ કર્યા પછી જ એ કામધેનુ પોતાના આંચળમાં રહેલું જ્ઞાનરૂપી દૂધ આપે છે.
પણ હું એક મંત્ર તમારી આગળ બોલી બતાવું છું, તેમાં હિંદુ ધર્મનાં આખો સાર આવી જાય છે એમ હું માનું છું. મને લાગે છે તમારામાંથી ઘણા કાપનિષત્ તો જાણતા હશો. મેં વરસ પહેલાં એ અનુવાદ અને ટીકા સાથે વાંચેલું. યરવડા જેલમાં મેં એ માટે કર્યું હતું. પણ ગયા થોડા મહિનાથી હું એના પર જેવાં મુગ્ધ થયો છે તેવા તે વખતે થયો ન હતો. હવે તો હું આ અંતિમ નિર્ણય પર આવ્યો છું કે બધાં ઉપનિષદ અને બીજા બધા ધર્મગ્રંથો એકાએક અકસ્માતથી બળીન ભરમ થઈ જાય અને ઉપનિનો એક પહલો શ્લોક જ હિંદુઓની સ્મૃતિમાં કાયમ રહી જાય તોયે હિંદુ ધર્મ સદાકાળ જીવતા રહે. - આ મંત્રના ચાર ભાગ છે. પહેલો ભાગ : વાવુિં સર્વ પર નવાં નાનું એનો અર્થ હું એ કરું છું કે આ વિશાળ જગતમાં આપણે જે કંઈ જઈએ છીએ તે તે બધું ઈશ્વરથી વ્યાપ્ત છે. પછી બીજા અને ત્રીજો ભાગ સાથે લેવાના છે. તેના સ્તન મુકfrષા: હું એના બે ભાગ પાડું છું ને તેનો અર્થ આ પ્રમાણે કરું છું અને તજ અને ભોગવો. આનો બીજા પણ અનુવાદ છે, જોકે એનો અર્થ પણ આ જ છે. : એ તમને જે આપ ત ભોગવો. એમાં પણ બે ભાગ તે