________________
૩. હિંદુ ધર્મનાં બે સ્વરૂપ ('કરેંગે યા મરંગ' મિશનમાંથી –પ્યારેલાલ)
એક દિવસ વાત વાતમાં તેમણે પ્યારેલાલને જણાવ્યું કે, ''આગાખાનના મહેલમાં અટકમાં હતાં, તે દરમિયાન એક વખત “અહિંસાની હિમાયત કરનાર દ્િરતાન', એ વિષય પર હું એક નિબંધ લખવા બેઠો. પણ, થોડો વખત લખ્યા પછી મારાથી આગળ ન લખાયું. મારે અટકી જવું પડ્યું. હિંદુ ધર્મનાં બે સ્વરૂપ છે. એક બાજુ પર છે અસ્પૃશ્યતાને સંઘરનારા, વહેમમાં ને વહેમમાં પથરા ને ઝાડનાં ઠૂંઠાંની ભકિતિને સ્વીકારનારો, જીવતાં પ્રાણીઓનાં બલિદાનના રિવાજને માન્ય કરનારો અને એવાં જ બીજાં લક્ષણવાળો હિંદુ ધર્મ અને બીજી બાજુ પર આપણી પાસે ગીતા, ઉપનિપદો અને પાતંજલ યોગસૂત્રે ઉપદેશેલ અહિંસા ને સકળ સૃષ્ટિની એકતાના સિદ્ધાંતના સાર સમો અને વિશ્વભરમાં વ્યાપી રહેલા, નિરાકાર, અવિનાશી ને એક ઈશ્વરની શુદ્ધ ભકિત બતાવનારો હિંદુ ધર્મ. મારે મન જે અહિંસા હિંદુ ધર્મનું મુખ્ય ગૌરવ છે, તેને આપણા લોકો એવા ખુલાસા આપીને ટાળવા માગે છે કે, એ કેવળ સંન્યાસીઓને પાળવાનો ધર્મ છે. મારો મત એવો નથી. હું પહલેથી માનતાં આવ્યો છું કે, અહિંસા એ જ ધર્મ છે, જીવનનો એકમાત્ર રાહ છે અને હિંદુસ્તાન તે રાહ દુનિયા આખીને બતાવવાનો છે.
કનવંધુ, ૮-૧૨-૧૯૪૬, પા. ૪૨૪
૪. હિંદુ ધર્મની સ્થિતિ (‘આજનો હિંદુ ધર્મ' મથાળા હેઠળ પ્રગટ થયેલ મૂળ લેખમાંથી)
“સનાતની હિંદુ’નું ઉપનામ ધારણ કરી અંક ભાઈ લખે છે:
‘‘આજની હિંદુ ધર્મની રિથતિ જેટલી વિષમ છે તેટલી જ વિચિત્ર પણ છે. ચુસ્ત હિંદુ શાસ્ત્રને અનુસરીને ચાલવાનો દાવો કરે છે પણ સારો કોઈ વાંચતું જ જણાતું નથી.
