________________
भर्तुः शमस्य ललितैर्बिभ्रती प्रीतिसंपदम् । नित्यं पतिव्रता वृत्तं क्षांतिरेषा निषेवते ॥३६॥
: અર્થ : પોતાના વિલાસોથી, શમી રૂપ પતિની પ્રીતિ-સંપત્તિને ધારણ કરતી એ ક્ષમાસ્ત્રી સદૈવ પતિવ્રતાનું વ્રત સેવે છે.
': વિવેચન : ક્ષમા પતિવ્રતા સ્ત્રી છે ! એનો પતિ છે શમ - પ્રશમ. ક્ષમાએ પ્રશમની પ્રીતિ પ્રાપ્ત કરેલી છે. કારણ કે એ પતિવ્રતા છે અને કલાનિપુણ છે !
સ્ત્રીની એકલી પતિવ્રત-પતિપરાયણતા, પતિને વશ રાખવા સમર્થ નથી હોતી, સાથે સાથે એનામાં કલાનૈપુણ્ય પણ જોઈએ. તો જ એ પતિનો પ્રેમ સંપાદન કરી શકે.
કળાનપુણ્ય હોય, પરંતુ પતિપરાયણતા ન હોય, તો પણ એ પતિનો પ્રેમ નિભાવી ન શકે. એટલે સ્ત્રીમાં બંને ગુણ જોઈએ. ક્ષમા-સ્ત્રીમાં આ બંને ગુણ છે. એટલે પ્રથમ અને ક્ષમાની જોડી અખંડ રહે છે !
જ્યાં ક્ષમા, ત્યાં પ્રશમ. જ્યાં પ્રશમ, ત્યાં ક્ષમા. ગ્રંથકારે બે શબ્દોનો લિંગ-ભેદ ધ્યાનમાં રાખીને કેવો સુંદર અર્થ ઉભાસિત કર્યો છે ! ક્ષમા સ્ત્રીલિંગ છે, શમ-પ્રશમ પુરૂષલિંગ શબ્દ છે. એ રીતે ક્ષમાને પ્રશમની પત્ની બતાવી છે !
૩પ મા શ્લોકમાં ‘ક્ષમા'ને સ્ત્રી કહી, તો એ કોની પત્ની છે, એ પણ બતાવવું જરૂરી હતું. એટલે ૩૬ મા શ્લોકમાં એને ‘શમ-પ્રશમની પત્ની બતાવી દીધી. આ રીતે ક્ષમા અને પ્રશમની સામે ક્રોધ-સુભટ
કેવી રીતે ટકી શકે? એને ભાગવું જ પડે ! .. ક્ષમા અને પ્રશમની જોડી સાથે ગાઢ મૈત્રી સ્થાપિત કરો. જ
શાખ્યશતક SARAGASANANAGAR
૩૭
