Page Text
________________
સંજ્ઞા હોતી નથી પરંતુ સંસ્કારના આધારે ઓઘસંશા રૂપે જીવની તેવી બુદ્ધિ પરિણત થતી હોય છે અને ચેષ્ટા પણ તેવી જ હોય છે. એક બિલાડીને ખબર નથી કે હું બિલાડી છું, ભલે તેને આવો ભાષાકીય સ્પષ્ટ વાચ્ય–વાચક ભાવ ન હોય પરંતુ બિલાડીને મનોયોગ છે અને તેની જે સમજ છે, જે સંશા છે, તે બિલાડીના ભવને યોગ્ય હોય છે. તે જ રીતે તેની ચેષ્ટાઓ પણ બિલાડીના ભાવાનુસાર હોય છે. બિલાડી જે કાર્ય કરે છે તે માટેની સમજણ તેનામાં પ્રગટ થાય છે અને તેની સમજણ પ્રમાણે તેમાં ભયસંજ્ઞા હોય છે. જ્યારે એક જીવ સિંહનો દેહ પામ્યો છે, ત્યારે તેની સમજણ સિંહની વૃત્તિવાળી હોય છે. તેમાં બિલાડી જેવી ભયસંજ્ઞા હોતી નથી. આ રીતે પરાધીન યોનિઓમાં કર્માનુસારિણી સમજણ હોય છે. ઉદયભાવે તેમાં સમજણની પરિણિત થાય છે અને જીવમાં જે–જે સમજણ છે તદનુસાર તેની આગળની ગતિ થાય છે.
સમજણની મહત્તા · સિંહનો આત્મા સિદ્ધ સમાન છે. પરંતુ અત્યારે તેની સમજ ‘હું સિદ્ધ છું' તેવી નથી, તેથી તે પોતાની સમજ પ્રમાણે અને સમજને આધારે જે કર્મો કરે છે, તેવી તેની દશા થાય છે. જે સમજે તે થાય' તેનો અર્થ છે કે જીવનું જેવું ક્રિયમાણ છે તેવી ગતિ થાય છે. સિદ્ધ સ્વરૂપ હોવા છતાં સિદ્ધત્વના જ્ઞાનના અભાવે જીવની જેવી–જેવી સાંસારિક સમજ છે, તે પ્રમાણે તે જીવ ગતિ પામે છે. જ્યાં સિદ્ધત્વનું લક્ષ નથી, ત્યાં સિદ્ધત્વનો આવિર્ભાવ ક્યાંથી થાય ? ગાથાના બે પદમાં એક અપૂર્વ અતૂટ સિદ્ધાંતની સ્થાપના કરી છે. લક્ષ પ્રમાણે આવૃત્તિ થાય છે, લક્ષ પ્રમાણે ગતિ થાય છે. લક્ષ બદલાતા સમજણ બદલાય છે અને સમજણ બદલાતા આવિર્ભાવ બદલાય છે. લક્ષ પ્રમાણે સમજણ અને સમજણ પ્રમાણે પરિણામ. લક્ષના આધારે સમજણની નિષ્પત્તિ થાય છે અને સમજણને આધારે સિદ્ધત્વની નિષ્પત્તિ થાય છે. આમ આ ગાથામાં એક ઊંચ કોટિના આઘ્યાત્મિક ભાવોનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે અને ઈશારો કર્યો છે કે જે સમજે તે થાય' આ વાક્ય પાછળનો મર્મ એવો છે કે મનુષ્ય કે પ્રાણી, તેના વિચારોની કૃતિ છે. પોતાની સમજણ પ્રમાણે અવતાર મળે છે. અસ્તુ...
પ્રથમ પદમાં ‘સર્વ જીવ છે સિદ્ધ સમ' તેમ કહીને સિદ્ધિકા૨ે આત્માનું મૌલિક રૂપ બતાવ્યું છે. સિદ્ધત્વ તે તેની પ્રાકૃતિક મૂળભૂત અવસ્થા છે. તે કોઈ કૃત્રિમ અવસ્થા નથી. બધા જીવોની મૂળ અવસ્થા એક સમાન છે ‘સિદ્ધ સમ’ અર્થાત્ જેવા સિદ્ધ ભગવાન છે તેવું જ જીવાત્માનું સ્વરૂપ છે પરંતુ કર્મના ઉદયભાવથી અને મિથ્યાત્વ મોહનીયના ક્ષય કે ક્ષયોપશમના અભાવે જીવને સાચી સમજણ આવતી નથી અને તે પ્રમાણે પરિણતિ થતી નથી. મિથ્યાત્ત્વ આદિ કર્મનો ઉપશમ થતાં સમ્યગ્દષ્ટિના પ્રભાવે જીવને સાચી સમજણ પ્રાપ્ત થાય છે અને સમજણ પ્રમાણે સિદ્ધત્વનું પરિણમન થાય છે. આ છે ગાથાના મૂળભૂત પાયાના બે સિદ્ધાંતો. જે બે પદમાં પ્રકાશિત કર્યા છે. તેમાં જીવ, સિદ્ધત્વ અને સમજ ત્રણેય આલંબનનો સમન્વય સ્થાપિત કર્યો છે. જીવ કર્મયુક્ત સાધારણ પ્રાણી છે. તે એકેન્દ્રિયથી લઈ પંચેન્દ્રિય સુધીના ગતિ ચક્રમાં ભ્રમણ કરે છે. ખાણમાં પડેલું સોનુ માટીના ભાવે વેંચાઈ શકે છે.
અનંતજ્ઞાન ગુણનો પિંડ એવો અવિનાશી પરમાત્મા સ્વરૂપ જે આત્મા છે, તેને જ સિદ્ધ કહ્યો છે. સિદ્ધત્વ તે જીવની સંપૂર્ણ જાગૃત અવસ્થાનું પરિણામ છે. તે અકૃત્રિમ અવસ્થા છે. જીવ
(૩૫૭)
| SR No. | 005939 |
| Book Title | Atmsiddhi Mahabhashya Part 03 |
| Original Sutra Author | Shrimad Rajchandra |
| Author | Jayantilalji Maharaj |
| Publisher | Shantaben Chimanlal Bakhda |
| Publication Year | 2011 |
| Total Pages | 456 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 14 MB |