Page Text
________________
પરમાર્થ સમકિતમાં કે નિશ્ચય સમકિતમાં ચારિત્ર હોતું નથી, તેમ બોલાય છે. જ્યારે હકીકતમાં સમ્યગદર્શન વખતે ચારિત્રનો સંપૂટ અવશ્ય હોય છે કારણ કે મૂળમાં અનંતાનુબંધી કષાય ચતુષ્ક પણ ચારિત્ર નિરોધક પ્રકૃતિ છે. સમ્યગુદર્શનના ઉદ્ભવ વખતે અનંતાનુબંધીનો અભાવ હોવો નિતાંત જરૂરી છે. જો સમ્યગુદર્શનનો ઉદ્ભવ થાય, ત્યારે આ અનંતાનુબંધી કષાય ચતુષ્ક ઉપસ્થિત નથી, તો આત્મામાં પ્રાથમિક શ્રેણીના ચારિત્રભાવો અવશ્ય પ્રગટ થયા છે. ખૂબી તો એ છે કે અનંતાનુબંધી કષાયના જવાથી જ મિથ્યાત્વનો લય થાય છે આમ મિથ્યાત્વ મોહનીય અને ચારિત્ર નિરોધક પ્રકૃતિઓ એક સાથે શૂન્ય થયા પછી સમકિતની નિષ્પતિ થઈ છે, તેમ સ્વરૂપ આચરણ રૂપ પ્રાથમિક ચરિત્રગુણની પણ નિષ્પતિ થઈ છે. આ રીતે સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિએ જોતાં દર્શન અને ચારિત્રની જોડી અબાધિત રહે છે. રિવિદૂUT UT દોડ઼ મત્તા | આ અધ્યાત્મવાક્ય સાર્થક થાય છે અર્થાત્ ચારિત્રના ગુણો રહિત સમ્યગુદર્શનનું જે કથન છે, તે ચારિત્રના વિકસિત ગુણોના આધારે છે અર્થાત ચારિત્ર મોહનીયની આગળની પ્રકૃતિઓના ક્ષયોપશમ આધારે છે.
ઉદાહરણ રૂપે ફૂલ અને ફળ. ફૂલનો લય થયા પછી ફળ આવે છે. ફૂલ છે, ત્યાં સુધી ફળ દેખાતું નથી પરંતુ આ કથન ફળની વિકસિત દશાના આધારે છે કારણ કે સૂકમભાવે ફૂલ આવે, તેમાં અવશ્ય ફળનો આંશિક ઉત્પાદ થયેલો છે. ફૂલની સાથે જ ફળનો જન્મ થાય છે. બાહ્ય દૃષ્ટિએ બંને ક્રમશઃ ભિન્ન ભિન્ન અવસ્થાવાળા દેખાય છે પરંતુ આંતરિક વૈજ્ઞાનિક દૃષ્ટિએ બંનેનો સાથે સહચાર છે. આ ઉદાહરણથી સ્પષ્ટ થાય છે કે જ્યાં સમ્યગદર્શન છે, ત્યાં ચારિત્રનું મંગલાચરણ થઈ ગયું છે અર્થાત્ દર્શનની સાથે જ ચારિત્રનો ઉદ્ભવ થયો છે. વિકસિતભાવોને અનુલક્ષીને બંનેને ક્રમિક માન્યા છે પરંતુ તાત્ત્વિક દ્રષ્ટિએ બંનેનો સાથે સહચાર છે. એટલે ચારિત્ર વિના સમ્યગદર્શનનો સંભવ નથી. આ ગૂઢાર્થ સમજવો રહ્યો.
જેમ કોઈ માણસ સૂતર કાંતે છે, ત્યારે સૂતરમાં વસ્ત્રનો સૂત્રપાત છે કારણમાં કાર્યનો પૂર્વથી જ તિરોભાવ હોય છે અને એક ગુણ પ્રગટ થતાં તેના સહચારી ગુણો સાથે સાથે પ્રગટ થતાં હોય છે. વિકાસનો એક પ્રત્યક્ષક્રમ હોય છે, તેમ આ છે વિકાસનો પરોક્ષક્રમ. આપણા કૃપાળુ ગુરુદેવે આ ગાથામાં સમગ્ર ગૂઢાર્થભાવનો સંશ્લેષ કર્યો છે અને સમ્યગુદર્શન તથા ચારિત્રને સહચારી માનીને પરમાર્થ સમકિતમાં બંનેનો એક સાથે ઉલ્લેખ કર્યો છે. પરમાર્થ સમકિત તે જ છે કે જેમાં નિજ રમણતા રૂપ સ્વરૂપાચરણ ચારિત્રનો સહચાર છે. નિજ રૂપનો અનુભવ અને નિજરૂપનું રમણ, બંને સર્વથા ભિન્ન નથી પરંતુ બંને એકાકાર છે. બંનેનું આ એકીકરણ તે જ પરમાર્થ સમકિત છે. કેવો રૂડો છે ગાથાનો મર્મભાવ. મર્મને વાગોળ્યા વિના મજા પણ શું આવે ? આ માર્મિક વિવેચન પછી હિલોળો હવે આધ્યાત્મિક સંપૂટમાં ઝૂલે છે.
આધ્યાત્મિક સંપૂટ : આખી ગાથા જ્ઞાતા દૃષ્ટા બનવાની પ્રેરણા આપે છે. જેમ કોઈ મહાપુરુષનું જીવન નાટકમાં વણી લીધું હોય અને તે નાટક મંચ ઉપર ભજવાતું હોય, જેનું નાટક છે તે વ્યકિત સ્વયં પોતાનું જ જીવન ચરિત્ર જોવા માટે દૃષ્ટા બનીને જાય, ત્યારે પોતાના જીવનના બધા પ્રસંગો પોતે આચરેલા હોવા છતાં પોતે નિરાળો અકર્તા બનીને નાટકીય કતને નિહાળે છે, તે જ રીતે સમકિતના ઝૂલે ચઢેલો આત્મા પોતાના ભૂતકાળના કર્મોનો કર્તા મટીને અકર્તા રૂપે
(૧૭૦)
;
,
, ,
,
,
, ,
લાલ
)
, ' '
, ,
,
, ,
,
,
, , ,
,
,
| SR No. | 005939 |
| Book Title | Atmsiddhi Mahabhashya Part 03 |
| Original Sutra Author | Shrimad Rajchandra |
| Author | Jayantilalji Maharaj |
| Publisher | Shantaben Chimanlal Bakhda |
| Publication Year | 2011 |
| Total Pages | 456 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 14 MB |