________________
એ ભાષાનું નામ જ નથી. એ ભાષાનું મૂળ નામ માગધી છે અને આ નવું નામ તેને આ રીતે મળ્યું.
ઉપર કહેલા ત્રિપિટકના વિભાગે રાજગૃહમાં ભરાયેલી પહેલી સભામાં નક્કી કરવામાં આવ્યા, એમ બુદ્ધષાચાર્યનું કહેવું છે. ભગવાન બુદ્ધના પરિનિર્વાણ પછી ભિક્ષુઓ શોકાકુલ થયા. ત્યારે સુભદ્ર નામના એક વૃદ્ધ ભિક્ષુએ કહ્યું, “અમારા શાસ્તા પરિનિર્વાણ પામ્યા, એ સારું થયું. તમારે આ કરવું અને આ ન કરવું એ પ્રકારના બંધનમાં એ આપણને હમેશા રાખતા હતા. હવે ગમે તેમ વર્તવાની છૂટ આપણને મળી છે. ” આ સાંભળીને મહાકાશ્યપે વિચાર કર્યો કે જે ધર્મવિનયનો સંગ્રહ નહિ કરવામાં આવે, તે સુભદ્રના જેવા ભિક્ષુઓને વૈરાચારની છૂટ મળશે. તેથી તરત જ ભિક્ષુસંઘની સભા બોલાવીને ધર્મ અને વિનય એ બન્નેને સંગ્રહ કરી રાખવો જોઈએ. તે મુજબ મહાકાશ્યપે રાજગૃહમાં ચાતુર્માસમાં પાંચસો ભિક્ષુઓને એકઠા કર્યા; અને તે સભામાં પહેલાં ઉપાલીને પૂછીને વિનયને સંગ્રહ કરવામાં આવ્યો અને પછી આનંદને પ્રશ્ન પૂછીને સત્તા અને અભિધમ્મ એ બે પિટકોનો સંગ્રહ કરવામાં આવ્યો. કેટલાકના મત મુજબ ખુદ્દનિકાયનો સમાવેશ અભિધમ્મપિટમાં જ કરવામાં આવ્યો હતો. પણ બીજાઓ એમ કહેતા હતા કે તેનો સમાવેશ સુત્તપિટકમાં જ કરવો જોઈએ.
આ છે સુમંગલવિલાસિનીની નિદાનકથામાં આવતા લખાણનો સારાંશ. આ જ લખાણ સમતપાસાદિકા નામની વિનયઅદ્રકથાની નિદાનકથામાં પણ મળી આવે છે. પણ તેને તિપિટક ગ્રંથમાં
ક્યાંય આધાર નથી. બુદ્ધ ભગવાનના પરિનિર્વાણ પછી રાજગૃહમાં ભિક્ષુસંઘની પહેલી સભા થઈ હશે; પણ તેમાં હાલના પિટક વિભાગ અથવા પિટક એ નામ પણ આવ્યું હોય, એમ જણાતું નથી. અશોકના સમય સુધી બુદ્ધના ઉપદેશના ધર્મ અને વિનય એવા બે ભાગ કરવામાં આવતા હતા તેમાં ધર્મનાં નવ અંગે ગણાતાં હતાં, અને તે આ
