________________
૩૧
સમકાલીન રાજકીય પરિસ્થિતિ સુધી પ્રવાસ કરીને જીવકને પકડી પાડ્યો. છેવકે તેને એક ઔષધિ આમળા ખાવા આપ્યો, તેથી કાકની દુર્દશા થઈ અને છવક ભદવતી ઉપર બેસીને સુરક્ષિત રીતે રાજડ પહોંચ્યો. અહીં પ્રદ્યોત સાવ સાજે થઈ ગયો. પેલો નકર કાક પણ સાજો થયો અને ઉજજેને ચાલ્યો ગયો. રોગ નષ્ટ થઈને તબિયત પહેલાંના જેવી સારી થઈ જવાથી પ્રોત છવકપર ખુશ થઈ ગયો અને તેને અર્પણ કરવા માટે પ્રદ્યોતે સિચ્ચક નામનાં ઉત્તમ વસ્ત્રોની જોડી રાજગૃહ મોક્લી.
આ વાર્તામાં અને ધમ્મપદ અકથાની વાર્તામાં ઘણું સામ્ય છે. પણ એક વાર્તા બીજી ઉપરથી રચવામાં આવી, કે બંને જુદે જુદે વખતે બનવા પામી, તે કહી શકાતું નથી. આ બંને વાર્તાઓ ઉપરથી પ્રદ્યોતની ચંડપ્રકૃતિ સ્પષ્ટ થાય છે અને તે સર્વ સત્તાધારી રાજા હતા એમ જણાય છે.
ભગવાન બુદ્ધ પ્રદ્યોતના રાજ્યમાં કયારેય ગયા નહિ. પરંતુ તેને મુખ્ય શિખ્યામાં એક-મહાકાત્યાયન-પ્રદ્યોતના પુરેહિતનો છોકરો હતો. પિતાના મૃત્યુ પછી તેને પુરેહિત પદ મળ્યું. પણ તેમાં સંતોષ ન માનતાં તે મધ્યદેશમાં જઈને બુદ્ધને ભિક્ષશિષ્ય થયો. મહાકાત્યાયન સ્વદેશ પાછો ફર્યો ત્યારે પ્રદ્યોતે અને બીજા લોકોએ તેને સારે સત્કાર કર્યો. હું તેને મથુરાના રાજા અવંતિપુત્ર સાથે જાતિભેદ વિષે જે સંવાદ થયે, તે મઝિમનિકાયના મધુર અથવા મધુરિયસુત્તમાં આપ્યો છે. મથુરામાં અને ઉજજનમાં મહાકાત્યાયન પ્રસિદ્ધ હતો, તેમ છતાંય આ પ્રદેશમાં ભગવાન બુદ્ધની હૈયાતીમાં બૌદ્ધમતને ખાસ પ્રચાર થયો હોય એમ દેખાતું નથી. બુદ્ધના ભિક્ષુશિષ્યો ઘણા ઓછા હોવાથી આ પ્રદેશમાં પાંચ ભિક્ષુઓએ પણ બીજા ભિક્ષુઓને ઉપસંપદા આપી સંઘમાં દાખલ કરી લેવા, એવી ભગવાન
* મહાગ, ભાગ ૮ મો જુઓ. $ વધુ માહિતી માટે “બૌદ્ધસંઘનો પરિચય . ૧૬૫-૧૬૮ જુઓ.