________________
જાતિભેદ
૨૩૯
તે ભગવાનને પણ અમે શરણે જઈએ છીએ, તે જ પ્રમાણે તેના ધર્મને અને સંઘને પણ અમે શરણ જઈએ છીએ. આજથી હું આમરણ શરણે ગયેલો ઉપાસક છું, એમ આપ માનજે.
બુદ્ધની હૈયાતીમાં મથુરામાં બૌદ્ધ ધર્મને ખાસ પ્રસાર થયો નહેતો એ બીજા પ્રકરણમાં આપેલા અંગુત્તરનિકાયના સુત્તપરથી દેખાઈ આવશે જ. (પૃ. ૨૯) અવંતિપુત્ર રાજા બુદ્ધના પરિનિર્વાણ પછી રાજગાદી પર આવ્યો હશે. કારણ કે, જે તે બુદ્ધની હૈયાતીમાં ગાદી પર હેત, તો તેને બુદ્ધ વિષે કંઈક તે માહિતી હોત. ઉપરના સુત્તના છેલ્લા લખાણુભાગ ઉપરથી દેખાશે કે બુદ્ધ પરિનિર્વાણ પામ્યા એ પણ તે જાણતા ન હતા. બુદ્ધની હૈયાતીમાં તેને બાપ ગાદી પર હતા અને તેને બ્રાહ્મણ ધર્મનું ખૂબ જ મહત્વ લાગતું હતું, તેથી તેણે બુદ્ધને વિચાર જ નહિ કર્યો હોય. મહાકાત્યાયન અવન્તીને વતની હતા અને જન્મથી બ્રાહ્મણ અને વિદ્વાન હોવાથી આ જુવાન
અવંતિપુત્ર રાજા પર તેને પ્રભાવ પડઘો એવું માનવું યોગ્ય થશે. - શ્રમણે જાતિભેદ તોડી શકયા નહિ
ઉપર આપેલા ચાર સુત્તોમાંના પહેલા વાસિષ્ઠસુત્તમાં જાતિભેદ કુદરતી નથી, એ ભગવાન બુદ્દે સ્પષ્ટ કરી આપ્યું છે. બીજા અસ્સલાયનસુત્તમાં બ્રહ્મદેવના મુખમાંથી બ્રાહ્મણો પેદા થયા એ માન્યતાનું ખંડન કર્યું છે. અને ત્રીજા સુકારિસુત્તમાં બ્રાહ્મણોને બીજા વર્ગોનાં કર્તવ્યાકર્તવ્ય કરાવવાનો અધિકાર નથી એ સાબિત કર્યું છે. ચોથા માધુરસુત્તમાં મહાકાત્યાયને આર્થિક અને નૈતિક દૃષ્ટિથી જાતિભેદની કલ્પના કેવી નિરર્થક છે, તે સ્પષ્ટ કર્યું છે. આ બધાં સુતોને બરાબર વિચાર કરવાથી એમ જણાય છે કે, બુદ્ધને કે તેના શિષ્યોને જાતિભેદ બિલકુલ માન્ય નહોતા, અને તેને તેડી પાડવા માટે તેમણે સારી પેઠે પ્રયત્ન કર્યો હતો. પણ આ કાર્ય તેમની શક્તિની બહાર હતું. બ્રાહ્મણેએ મધ્ય હિંદુસ્તાનમાં જ નહિ પણ ગોદાવરીના કાંઠા સુધી જાતિભેદનાં મૂળ નાખ્યાં હતાં."
