________________
કર્મયોગ
૨૦૩ આમાંના પહેલા લેકમાં કર્મયોગ' શબ્દ ઘણું મહત્વનો છે. મનુસ્મૃતિના કર્તાને બુદ્ધે ઉપદેશેલે કર્મયોગ પસંદ હતો ખરો, તો પણ તેમાં તેણે એક અપવાદ મૂકી દીધો. તે એ કે હિસા વેદવિહિત નહિ હોય તે જ તે ન કરવી, વેદોના આધારથી કરેલી હિંસા એ હિંસા જ નથી. યુદ્ધ ધાર્મિક ગણાવાથી અકુશલ કર્મપથ યોગ્ય ગણાય.
યજ્ઞયાગમાંની હિંસા ત્યાજ્ય ગણી હેત તો યજ્ઞયાગ કરવાનું કશું જ કારણ ન રહ્યું હોત. અને યજ્ઞયાગ શા માટે હતા ? યુદ્ધમાં વિજય મેળવ્યા પછી મળેલું રાજ્ય સ્થિર રહે એટલા માટે તે હતા, એટલે યુદ્ધની હિંસા ધાર્મિક ન ગણાઈ હોત, તો વૈદિક હિસાનું કારણ જ ન રહ્યું હેત; અને તેથી જ યુદ્ધને પવિત્ર ગણવાની ફરજ પડી.
શ્રી કૃષ્ણ કહે છે– स्वधर्ममपि चावेक्ष्य न विकंपितुमर्हसि ।
धाद्धि युद्धाच्छ्रेयोऽन्यत्क्षत्रियस्य न विद्यते ॥ અને સ્વધર્મને વિચાર કરીને પણ પાછું હઠવું તારે માટે યોગ્ય નહિ થાય. ક્ષત્રિયને ધર્મયુદ્ધ કરતાં વધુ શ્રેયસ્કર બીજું કશું જ નથી.”
यदच्छवा चोपपन्नं स्वर्गद्वारमपावृतम् ।
सुखिनः क्षत्रियाः पार्थ लभन्ते युद्धमीदृशम् ॥ અને, હે પાર્થ, સહેજે દૈવગતિથી ઊઘડેલા સ્વર્ગના દ્વાર સમું આ યુદ્ધ ભાગ્યવાન ક્ષત્રિયોને જ મળે છે.”
अथ चेत्त्वमिमं धर्म्य संग्रामं न करिष्यसि ॥
ततः स्वधर्म कीर्ति च हित्वा पापमवाप्स्यसि॥ “અને જો આ ધાર્મિક સંગ્રામ તું કરીશ નહિ તો સ્વધર્મ અને કીતિ ખોઈને પાપ મેળવીશ.” (ગીતા, અ ૨/૩૧-૩૩).
યુદ્ધ ધાર્મિક કરવાથી બધા અકુશલ કમપથ ધાર્મિક બને, એ સ્વાભાવિક હતું. એટલે યુદ્ધ વિના બીજી જગ્યાએ હિંસા કરવી
