________________
કર્મયોગ
૧૫
કુશલ વિચારમાં આસક્તિ રાખવી જોઈએ નહિ, નિરપેક્ષતાથી કુશલ કર્મ કરતા રહેવું જોઈએ. આ જ અર્થ ધમ્મપદની નીચેની ગાથામાં સંક્ષેપમાં દર્શાવ્યો છે.
सब्बपापस्स अकरणं कुसलस्स उपसम्पदा । सचित्तपरियोदपन एतं बुद्धान सासनं ॥
“બધાં પાપાનું અકરણ, બધાં કુશલેનું સંપાદન અને સ્વચિત્તનું સંશોધન એ બુદ્ધનું શાસન છે.”
એટલે ઉપર કહેલા બધા અકુશલ કમપથ સંપૂર્ણ રીતે છોડી દેવા અને કુશલ કર્મપથનું હંમેશા આચરણ કરીને તેમાં પિતાનું મન આસક્ત થવા દેવું નહિ. આ બધું અષ્ટાંગિક માર્ગના અભ્યાસથી થઈ શકે છે.
કુશલ કર્મોમાં જાગૃતિ અને ઉત્સાહ કુશલ કર્મોમાં અત્યંત જાગૃતિ અને ઉત્સાહ રાખવાં જોઈએ, એ મતલબને ઉપદેશ ત્રિપિટક સાહિત્યમાં ઘણે ઠેકાણે મળી આવે છે. તે બધાને અહીં સંગ્રહ કરવો શકય નથી. છતાંય નમૂના દાખલ તેમને એક ટ્રકે ઉપદેશ અહીં આપું છું.
ભગવાન બુદ્ધ કહે છે, “હે ભિક્ષુઓ, સ્ત્રીઓ, પુરુષે, ગૃહસ્થ અથવા પ્રવ્રુજિત પાંચ વ્રતોનું સતત ચિંતન કરવું જોઈએ. (૧) હું જરાધમ છું, એવો વિચાર વારંવાર કરવો. કારણ કે, જુવાનીના મદમાં પ્રાણીઓ કાયા-વાચા-મન વડે દુરાચરણ કરે છે, તે મદ આ ચિંતનથી નાશ પામે છે; છેવટે ઓછે તે થાય છે જ. (૨) હું વ્યાધિધર્મી છું, એવો વિચાર વારંવાર કરવો. કારણ કે, જે આરોગ્ય મદને લીધે પ્રાણીઓ કાયા–વાચા-મન વડે દુરાચરણ કરે છે, તે મદ આ ચિતનથી નાશ પામે છે; છેવટે ઓછો તે થાય છે જ. (૩) હું મરણધર્મી છું, એવો વિચાર વારંવાર કરવો. કારણ કે, જે જીવિતમદને લઈને પ્રાણીઓ કાયા–વાચા-મન વડે દુરાચરણ કરે છે, તે મદ આ ચિતનથી નાશ પામે છે છેવટે ઓછો તે થાય
