________________
કર્મ પગ
૧૮૯
નાસ્તિકતાને આરેપ આ સુત્તમાં બુદ્ધ ઉપર મુખ્ય આરોપ અક્રિયાવાદને કરેલ છે. તે ખુદ મહાવીર સ્વામીએ કર્યો હોય કે ન કર્યો હોય, પણ તે વખતે આવી જાતને આરેપ બુદ્ધ ઉપર કરવામાં આવતા તેમાં શંકા. નથી.
ગોતમ ક્ષત્રિય કુળમાં જન્મ્યા. શાક્ય ક્ષત્રિયોના કાલિય ક્ષત્રિય પાડોશી અને સંબંધીઓ હતા. આ બન્ને વચ્ચે રોહિણી નદીના. પાણીની બાબતમાં વારંવાર મારામારીઓ થતી એ વાત પહેલાં. કહી જ છે. (પૃ. ૮૯) બીજી કઈ ટાળીએ પિતાની ટોળીના માણસનું નુકસાન કે ખૂન કર્યું હોય, તો તેનો બદલે તે ટોળીના માણસનું નુકસાન કે ખૂન કરીને લેવાની પદ્ધતિ આજે સરહદના પઠાણ લેકામાં પ્રચલિત છે; તે જ રીતે તે પ્રાચીન કાળના હિંદુસ્તાનના ક્ષત્રિયોમાં હોય તો તેમાં કશી જ નવાઈ નથી. ખરી નવાઈની વાત એ છે, કે આ ક્ષત્રિની એક ટોળીમાં જન્મેલા ગોતમે પિતાના પાડોશીઓ અને સંબંધીઓ ઉપર વેર લેવાને સાફ ઈન્કાર કર્યો, અને એકદમ તપસ્વી લેકામાં પ્રવેશ કર્યો.
ગૃહસ્થાશ્રમનો કંટાળો આવે ત્યારે તે વખતના બ્રાહ્મણ અને ક્ષત્રિય ગૃહત્યાગ કરીને પરિવ્રાજક બનતા અને કઠોર તપ આચરતા. તેથી ગતમ તપસ્વી થયો એમાં કેઈને પણ કંઈ ખાસ લાગ્યું નહિ હોય. બહુ બહુ તો આ જુવાન ગૃહસ્થ પોતાના આશ્રમને માટે નિરપયોગી નીવડ્યો એમ લેકાએ કહ્યું હશે. પણ જ્યારે સાત વર્ષ તપશ્ચર્યા કરીને ગોતમ બોધિસત્વ બુદ્ધ થયા, અને તે ગૃહસ્થાશ્રમના મોજશોખન અને સંન્યાસાશ્રમની તપશ્ચર્યાને એક સરખો જ નિષેધ કરવા લાગ્યા, ત્યારે તેના પર ટીકા થવા લાગી.
બ્રાહ્મણોને ચાલુ સમાજ પદ્ધતિ જોઈતી હતી. બ્રાહ્મણોએ યજ્ઞયાગ કરવા, ક્ષત્રિયોએ યુદ્ધ કરવું, વૈશ્યોએ વેપાર કરે, એને શુદ્રોએ સેવા કરવી, એ તેમને કર્મવેગ હતો. આ કર્મગ જેમને પસંદ
