________________
૧૫૪
ભગવાન બુદ્ધ
હોત. પણ હવે સ્ત્રીને સંન્યાસનો અધિકાર આપવામાં આવ્યો છે. તેથી આ સદ્ધર્મ ૫૦૦ વર્ષ સુધી જ ટકશે.”
આ રીતે વિનય અને અંગુત્તરનિકાય, એ બેમાં મેળ છે, તેમ છતાંય આ આઠ ગુરુધર્મ પાછળથી રચાયા એમ કહેવું પડે છે, કારણ કે વિનયના નિયમ બનાવવાની ભગવાનની જે પદ્ધતિ હતી તેને આ નિયમો સાથે ખુલ્લો વિરોધ છે.
ભગવાન બુદ્ધ વેરજા ગામની પાસે રહેતા હતા. તે વખતે વેરંજા ગામની આસપાસ દુકાળ પડવાથી ભિક્ષુઓને ખૂબ તકલીફ થવા લાગી. તેથી સારિપુત્તે ભગવાનને વિનંતી કરી કે ભિક્ષુઓને આચારવિચાર માટેના નિયમો બનાવી આપે. ભગવાને કહ્યું, “સારિપુર, તું ધીરજ રાખ. નિયમ બનાવવાનો પ્રસંગ કયો. તે તથાગત જ જાણે છે. સંઘમાં જ્યાં સુધી પાપાચાર દાખલ થયા નથી, ત્યાં સુધી તથાગત તેના નિવારણ માટે નિયમ બનાવતા
નથી. ” *
આ બુદ્ધના વચનને અનુસરીને બધા નિયમોની રચના કરી છે. પહેલાં કોઈ ભિક્ષ કોઈ ગુનો કે ભૂલ કરે છે એ વાતની જાણ થતાં બુદ્ધસંઘને ભેગો કરીને ભગવાન એકાદ નિયમ બનાવી આપે છે; અને તે નિયમનો યોગ્ય અર્થ કરવામાં આવતો નથી એવો અનુભવ આવે તે ભગવાન તેમાં સુધારો કરે છે.
પણ મહાપ્રજાપતી ગતમીની બાબતમાં આ પદ્ધતિને અંગીકાર કર્યો નથી. ભિક્ષણીસંઘમાં કોઈ પણ દેવ થયો નહોતો; તેમ છતાંય શરૂઆતમાં જ ભિક્ષુઓની ઉપર આ આઠ નિયમો લાદવામાં આવે, એ વિચિત્ર લાગે છે અને ભિક્ષસંઘે પોતાના હાથમાં બધી સત્તા રાખવા માટે પાછળથી આ નિયમો રચીને વિનયમાં અને અંગુત્તરનિકામાં દાખલ કર્યા એવું અનુમાન થઈ શકે છે.
* બૌદ્ધસંધને પરિચય પૃ. ૩ર-પ૩ જુઓ.
