________________
શકાશે એમ લાગતું નથી. બુદ્ધની વાત આનાથી જુદી છે. તેમના પરિનિર્વાણથી છેક આજસુધી તેમને શક ચાલુ છે. વચમાં પાશ્ચાત્ય પંડિતોએ વાદવિવાદ કરીને આ તિથિમાં પ૦ થી ૬૫ વર્ષને ફરક છે, એમ સાબિત કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો. પણ અને જે પ્રથા સિંહલદ્વીપમાં ચાલુ છે, તે જ બરાબર છે, એવું નક્કી થયું. પણ ધારો કે, બુદ્ધની જન્મતિથિમાં થોડેઘણે ફરક થાય તો પણ તેના ચરિત્રમાં કશી ખામી આવશે એમ લાગતું નથી. મુદ્દાની વાત જન્મતિથિ નથી; પણ તે પહેલાંની સ્થિતિ કેવી હતી અને તે સ્થિતિમાંથી બુદ્દે નવો ધમમાર્ગ કેવી રીતે શોધી કાઢ્યો એ વાત મહત્વની છે. અને જે તેનું સ્પષ્ટીકરણ થઈ શકે તો આજકાલ બુદ્ધ વિશે જે અનેક ભ્રામક કલ્પનાઓ પ્રચલિત છે તે નષ્ટ થશે અને આપણને તે સમયનો ઇતિહાસ વ્યવસ્થિત રીતે સમજાશે. તેથી તિથિની ચર્ચા માટે ઘણાં પાનાં અહીં ન રોકતાં બુદ્ધના ચરિત્ર પર પ્રકાશ પાડે એવી જ વાતો તરફ મેં ખાસ ધ્યાન આપ્યું છે. | (૨) બુદ્ધ ઉપદેશેલી અહિંસાને લઈને હિદી સમાજ નિર્બળ થયો અને તેને કારણે જ પરદેશીઓ તેને જીતી શક્યા એવી માન્યતાનું કેટલેક ઠેકાણે પ્રતિપાદન કરવામાં આવે છે. તેને જવાબ આ પુસ્તકમાં આપ જોઈ તે હતો.
જવાબ : આ પ્રતિપાદનનો બુદ્ધના ચરિત્ર સાથે કશો સંબંધ હોય એમ મને લાગતું નથી. બુદ્ધનું પરિનિર્વાણ ઈ. સ. પૂર્વે ૫૪૩ની સાલમાં થયું. તે પછી બે સૈકાઓ બાદ ચંદ્રગુપ્ત સામ્રાજ્ય સ્થાપ્યું. ચંદ્રગુપ્ત પોતે જૈનધર્મી હતા, એમ કહેવાય છે. પણ આ દેશમાંથી ગ્રીક લોકોને હાંકી કાઢવામાં તેને અહિસાધમ નડ્યો નહિ. તેને પૌત્ર અશક પૂરેપૂરો બુદ્ધધમ થયો તેમ છતાંય તે મોટા સામ્રાજ્યનું સંચાલન કરતો હતો. - મહંમદ ઈબ્ન કાસમે ઈ. સ. ૭૧રમાં સિંધ પર ચઢાઈ કરી, તે વખતે બૌદ્ધધર્મ પશ્ચિમ હિંદુસ્તાનમાંથી અલેપ થયો હતો; અને