________________
તપશ્ચર્યાં અને તત્ત્વમેધ
૧૧૭
(૨૨) ( માર ખાયેા, ) સાત વર્ષ સુધી ભગવાનની પાછળ પાછળ ફર્યાં; પણ સ્મૃતિમાન બુદ્ધનું કશું જ દ્ધિ હાથમાં આવ્યું નહિ. (૨૩) અહીં કાઈ નરમ ચીજ મળશે, કાઈ મીઠી ચીજ મળશે, એવી આશાથી કાગડા મેદવર્ણ પાષાણની પાસે આવ્યેા.
(૨૪) પણ તેને કશા લાભ નહિ દેખાવાથી કાગડા ત્યાંથી નીકળી ગયા. તે કાગડાની જેમ હું પણ ગાતમ પાસેથી નિવૃત્ત થઇને નીકળી જાઉં છું !
(૨૫) આ રીતે માર શાક કરતા હતા ત્યાં તેની ખગલમાંથી વીણા નીચે પડી; અને તે દુ:ખી માર ત્યાં જ અલાપ થઈ ગયા.
આ સુત્તનું ભાષાંતર લલિતવિસ્તરના અઢારમા અધ્યાયમાં આવ્યું છે. તે પરથી તેનું પ્રાચીનત્વ સિદ્ધ થાય છે. ઉપર આપેલ ભયભેરવસુત્તને સારાંશ વાંચીએ તે। આ સાદા રૂપકના અ સહેજે સમજાશે. માનવજાતિના કલ્યાણ માટે કાઈ આગળ ધપે ત્યારે તેના પર પહેલા હુમલા કરનારી મારસેના એટલે કામેાપભાગની વાસના. તેને દખાવીને માણસ આગળ પગલું માંડે છે ત્યાં (અતિ) અસંતાષ ઉત્ પન્ન થાય છે. તે પછી ભૂખ, તરસ ઇત્યાદિ એક પછી એક ઉપસ્થિત થાય છે અને એ બધી વાસનાએ અને વિકારો પર વિજય મેળવ્યા વિના કલ્યાણપ્રદ તત્ત્વના સાક્ષાત્કાર થા કયારેય સંભવતા નથી. તેથી મુદ્દે મારા પરાજય કર્યાં એના અર્થ તેણે આવી મનેવૃત્તિઓ ઉપર વિજય મેળવ્યેા એવા સમજવા.
સુજાતાએ આપેલી ભિક્ષા
ખેાધિસત્ત્વને વૈશાખની પૂનમની રાત્રે સંખેાધિજ્ઞાન થયું. તે દિવસે ખપેરે સુજાતા નામની ટુલીન જુવાન સ્ત્રીએ તેને ઉત્તમ અન્નની ભિક્ષા આપી. આને ઉલ્લેખ સુત્તપિટકમાં ભાગ્યે જ મળે છે.* અને આ પ્રસંગ સિવાય સુજાતાનું નામ ખીજે કાંય આવેલું જણાતું નથી.
* અંગુત્તરનિકાચ એકકનિપાત, ‘બૌદ્ધસંઘને પરિચય', પૃ. ૨૩૬ જી.
