________________
૧૧૦
ભગવાન બુદ્ધ
કશે ડર નથી. તેમ છતાંય લાંબે વખત ચિતન કરવાથી મારે દેહ શાંત થશે અને મારું ચિત્ત સ્થિર નહિ રહે, અને અસ્થિર ચિત્તને સમાધિ તે કયાંથી જ મળે? તેથી (થોડા વખત પછી) હું મારું ચિત્ત અંદરના ઊંડાણમાં જ સ્થિર કરતો.ઉનાળાને અને લોકો પાક ઘેર લઈ જાય ત્યારે ગોવાળ ઢોરને નિરાંતે છૂટાં મૂકી દે છે. તે ઝાડ નીચે હોય કે ખુલ્લી જગ્યામાં હોય, ગાયપર નજર રાખવા સિવાય એ બીજું કશું કરતો નથી. તેવી રીતે નૈકર્યાદિક કુશલ વિતર્ક ઉત્પન્ન થાય, ત્યારે એ કુશલ ધર્મો છે, એટલું જ હું યાદ રાખતા હતા. તેમને નિગ્રહ કરવાનો પ્રયત્ન કરતે ન હતો.)”
નિર્ભયતા કુશલ વિતર્કોની મદદથી અકુશલ વિતર્કોપર વિજય મેળવ્યો હોવા છતાં જ્યાં સુધી ધાર્મિક માણસના મનમાં નિર્ભયતા ઉત્પન્ન થતી નથી, ત્યાં સુધી તેને તત્ત્વબોધ થવો અશક્ય છે. ધાડપાડુઓ કે સૈનિકે પોતાના વિરોધીઓ ઉપર સાહસપૂર્વક તૂટી પડે છે, પણ તેમનામાં નિર્ભયતા થોડી જ હોય છે ! તેઓ શાસ્ત્રાસ્ત્રોવડે ગમે તેટલા સજજ હોય તેમ છતાંય તેઓ ભયભીત હેય છે; પિતાના શત્રુઓ પોતાની ઉપર ક્યારે હુમલે કરશે તે કહી શકાય નહિ, એવું એમને લાગ્યા કરે છે તેથી તેમની નિર્ભયતા એ સાચી નિર્ભયતા નથી. અધ્યાત્મમાર્ગ વડે જે નિર્ભયતા મળે છે તે જ સાચી નિર્ભયતા છે. એવી નિર્ભયતા બેધિસત્વ કેવી રીતે પામી શક્યા તે નીચેના ઉતારાપરથી જણાશે.
ભગવાન બુદ્ધ જાનુણ બ્રાહ્મણને કહે છે, “હે બ્રાહ્મણ, જ્યારે મને સંબોધ પ્રાપ્ત થયો નહોતું અને કેવળ બધિસત્ત જ હતા, ત્યારે મને એમ લાગ્યું કે જે શ્રમ કે બ્રાહ્મણો પરિશુદ્ધ કાયકર્મો આચર્યા વિના અરણ્યમાં રહે છે, તેઓ આ દેશને લીધે ભયભૈરવને નોતરું આપે છે. પણ મારા કર્મો પરિશુદ્ધ છે,
