________________
૬૫
વર્ણવિચાર શિક્ષા વર્ગમાં પાંચ પાંચ અક્ષર છે. કુ-કવર્ગ (ફ, , ગ, ઘુ, ડુ); એજ પ્રમાણે ચુ, ટુ, તુ, પુ–ચવર્ગ, વર્ગ, તવર્ગ, ને પવર્ગને અર્થ સમજ. યુ, ૨, , ને , એમાં સ્વર અને વ્યંજન, બંનેને ધર્મ આવેલે છે તેથી એને અન્તઃસ્થ કહે છે. શું, , , ને હુ ઊમાક્ષર કહેવાય છે, કેમકે એ વણેને ઉચ્ચાર કરવામાં અમુક પ્રકારના વાયુને ઉપયોગ થાય છે. બે કે વધારે એકઠાં થયેલાં વ્યંજન સંયુકત વ્યંજન કે જોડાક્ષર કહેવાય છેજેમકે, દ્વ, બૂ, વગેરે.
સ્થાન અને પ્રયત્ન–પાણિનિએ “શિક્ષામાં આઠ સ્થાન ગણાવ્યાં છે –ઉરસ, કંઠ, મૂર્ધા, જિલ્લામૂલ, દન્ત, નાસિકા, એક, અને તાલુ. વર્ગના પાંચમા વર્ણથી કે અન્તઃસ્થથી જોડાયેલા હકારનું ઉચ્ચારસ્થાન ઉર છે. ઉસ્ એટલે છાતી. આથી શું, હું, હું, હ, હ, હૂ, , એમાં હકાર ઔરસ્ય કહેવાય. ઔરસ્ય એટલે છાતીમાંથી ઉચ્ચારાતે. અસંયુક્ત હુનું સ્થાન કંઠ છે. વર્ણનાં સ્થાન નીચે પ્રમાણે છે –
અને હું ઈિ, ચુ, યૂ, શું ઝ, ટ, ૨, ૬ મૂધ , તુ, ત્, સ્ દન્ત ઉ, ૫
જિલ્લામૂલ ફ, , ણ, ન, મ્ પિતપોતાનાં સ્થાન ઉપરાંત નાસિકા એ, એ
કંઠતાલુ એ, ઓ
દન્તઝ અનુસ્વાર
નાસિકા
તાલુ
કંઠેષ્ઠ
