________________
૩૪૪ ગુજરાતી ભાષાનું બૃહદ્ વ્યાકરણ ભાષા તે પ્રાકૃત અને પ્રાકૃતથી પણ વિશેષ ભ્રષ્ટતા પામેલી ભાષા તે અપભ્રંશ. અપભ્રંશ એ પ્રાકૃત અને અર્વાચીન દેશી ભાષાનું વચલું પગથીઉં છે.
વિષય-સંસ્કૃતમાંથી પ્રાકૃત અને અપભ્રંશદ્વારા ગુજરાતી ભાષામાં આવતાં શબ્દોમાં કે ફેરફાર થયો છે તે આ પ્રકરણથી જણાશે.
સ્વરેના ફેરફાર બે પાસેનાં વ્યંજનોમાં એકજ સ્વર હોય તે ઉચ્ચાર કરે અઘરે પડે, માટે બેમાંના એકને ઠેકાણે અસવર્ણ સ્વર થાય છે.
“અને અસવર્ણ સ્વર મન્ટ-ઈડું અને “ઈ કાન-પિગળ(૬) છે વર-વરણ–વણ-અને “ઉ”
“અને “એ”–ાથ-સમૂ-વન-નમૂ–૪મનમૂકેહાવું), સેહ(વું), હળવું), રેહતવું), લે(વું)-૪મનમનું પ્રાકૃત છે; તેનું લેહ(૬),” “લે() થાય છે. એ જ પ્રમાણે કેહવું,” “સેહવું,’ ‘હવું, વગેરેમાં પ્રથમ સ્વર “એ” છે. હાલ સામાન્ય પ્રચાર “કહેવું,” “સહેવું,” રહેવું,’ વગેરે લખવાનો છે.
ફારસી ને અરબી ભાષામાંથી વ્યુત્પન્ન થયેલા શબ્દમાં પણ આ નિયમ પ્રવર્તતે જણાય છે –
રેહમ. તહસીલ, જેહર, કેહર, દેહશત અદ્ધિ -એડી. રાધ્યા-પ્રા. સેન્ના, સેજ-સજા ત્રયોઃ -પ્રા. તેર-તેર વસ્ત્ર=પ્રા. વેન્ટી-વેલ | | “અને કે “આને “એ” મરી-મેસ જી–ગાગર વાણુ–પ્રા. વાસુકા-વેલ્થ-વાળુ ! મરાઠીમાં પણ મને ઇ થાય છે.
