________________
૨૦૫
ધાતુઃ પ્રકારાદિ સંશાધનથી એ સંખ્યા ૧૦૦ કે ૫૦ પર આવી જાય છે એમ તેમનું માનવું છે.
સાર્વનામિક ધાતુ–સર્વનામનાં મૂળ સ્વરૂપને પાશ્ચાત્ય વિદ્વાને સાર્વનામિક ધાતુ કહે છે. એ ધાતુ ઘણી વાર એકસ્વરી શબ્દના રૂપમાં જણાય છે; જેમકે,
સ, હો, ત, તે (“આ” કે “તે); સ્ય, ત્ય, સ્વ, સ્મ; મ, મે, તુ, તે (હું, “તું”); ય, ક, કુ (જે, “ક”, “કેણુ).
ઘણી વાર આ મૂળમાં વિભક્તિના પ્રત્યયે સ્, મ, ત, લ્યુમ, ભ્યાસ લાગેલા હોય છે. ઘણી વાર એ પ્રત્યયો એકઠા થયેલા હોય છે–ફૂમ, ઉષ, ૩ન, પુત, ન
વિભાગ--ધાતુના વિભાગ નીચે પ્રમાણે કરી શકાય – (અ) પ્રાથમિક ધાતુ (૧) સ્વરના બનેલા:(૧) ૩ “જવું, * “જવું (૨) સ્વર ને વ્યંજનના બનેલા:
સન શ્વાસ લેવો, ૩૫૬ ખાવું, મત જવું, સત્ “ભટકવું, સત્ “બેસવું; ફુઃ “રતુતિ કરવી, શ “અમલ કરવો, ર્ ‘તર્ક કરવો, ધું “વધવું, વગેરે - (૩) વ્યંજન ને સ્વરના બનેલા
હા “આપવું, ધા “મૂકવું; ચા “જવું, પા પાલન કરવું, મા “માપવું, વા વાવું, યુ “જોડવું, શું કરવું, શી “સૂવું, વિ “જીતવું, મેં “હવું, શું કરવું, મુ “મરવું, યુ “વરવું, બે ધાવવું, તો “કાપવું, ધ્યે ધ્યાન ધરવું, વગેરે
(આ) હૈતીયિક ધાતુ (૧) વ્યંજન, સ્વર, ને વ્યંજનના બનેલા –
યુન્ જવું, યુદ્ “લડવું, ચુત “પ્રકાશવું, યુદ્ વિમોહ પમાડ, દ્ર ચવું, અદ્ રેવું, ધુ રૂંધવું, , , ક “લૂટવું, ન્ હિંસા કરવી, ત્ “ઊગવું, તુટુ પડવું, તુમ્ “તોષવું, તુન્ ‘તુલના કરવી, તુ “હિંસા કરવી, તુમ્ “હિંસા કરવી, તુર ‘વરા કરવી, સુત્ “પીડા કરવી, વગેરે
આમાં યુગ, યુદ્, ચુત, યુ-૩ ધાતુ પરથી , ત્, , હમ્, , ફ, સન્ , – ધાતુ પરથી, અને તુર્, તુમ્, તુર, તુન્ , તુન્ , તુ, તુ તુ ધાતુ પરથી આવ્યા હોય એમ લાગે છે. યુ જોડવું, યુ જોડવું, યુવું
૪૮દદ
