________________
ગુજરાતી ભાષાનું બૃદ્ વ્યાકરણ
શબ્દાર્થસંકોચ-કેટલાક શબ્દનો મૂળ અર્થ સંકડાઈ ગયા દે છે. ‘ધર્મ’ શબ્દના મૂળ અર્થ કર્તવ્ય, ફરજ છે. પતિના પત્ની પ્રત્યે દમ, પત્નીના પતિ પ્રત્યે ધર્મ, આપણા શરીર પ્રતિ ધર્મ, આત્મા પ્રતિ ધર્મ, ઈશ્વર પ્રતિ ધર્મ, શહેરી તરીકે ધર્મ, પડોશી તરીકે ધર્મ, સમાજ પ્રત્યે ધર્મ–આ બધે સ્થળે ધર્મ”ના અર્થ ક્રૂજ, આપણે જે કરવાને અંધાયલા છીએ તે છે. ગુજરાતીમાં તત્સમ શબ્દ તરીકે ધર્મ શબ્દ એ બધા અર્થમાં વપરાય છે. પરંતુ ઈશ્વર પ્રત્યેના ધર્મ એ સર્વ ધર્મોમાં મુખ્ય હાવાથી ગુજરાતી ભાષામાં ‘ધર્મ’ શબ્દ સંકુચિત થઈ ઈશ્વર પ્રત્યેની ફરજના અર્થ મનમાં પ્રથમ ઉત્પન્ન કરે છે. બીજા દાખલા નીચે આપ્યા છે. એમાંના કેટલાક શબ્દના સંસ્કૃતમાં જે અર્થ હતા તેનાથી અપભ્રષ્ટરૂપે ગુજરાતીમાં અર્થ સંકડાયા છે.
૮૪
શબ્દ
૧. વ્યાપાર વેપાર
સંસ્કૃત શબ્દને અર્થ ગુજરાતીમાં સંકુચિત અર્થ કામ(માનસિક વ્યાપાર, પૈસાની લેવડદેવડનું ઇન્દ્રિયેાના વ્યાપાર)
કામ શરીરની ગરમી.
ગુરુના નાકર; શિષ્ય પશુમાં માદાને લાગુ
પડે છે.
૨. તાપ-તાવ
ગરમી
૩. ચેટક-ચેલા
નાકર
૪. ગર્ભિણી—ગાભણી સ્ત્રીને લાગુ પડે છે.
પૂ. ગ્રહણ-ઘરણ
૭. મન્દ-માંદું
પકડવું તે, સમજવું તે (તમારૂં કહેવું હું ગ્રહણ કરી શકતા નથી.)
સૂર્યચન્દ્રનું રાહુએ પકડવું તે
૬. વેદના વેણાંચૂંટાં લાગણી-દુ:ખની લાગણી પ્રસવસમયે અતિશય
(સંકેાચ)
શારીરિક દુઃખ ને તે દર્શાવનાર ચિહ્ન રાગથી પિડાયલું ને તેથી કામમાં ધીમું
ધીમું
