________________
આત્મનિશ્ચય
નિગમ વ્યવહારને કહે છે કે આત્મામાં રાગાદિના પર્યાયે અને કર્મ પુદ્ગલે બે ય દૂધ અને પાણીની જેમ એકમેક થઈને રહેલા છે. તે બેને ભેદ પાડવાનું જ મુશ્કેલ છે એટલે જે આત્મા રાગાદિને કર્તા હોય તે કર્મને પણ ર્તા કેમ ન કહેવાય ?
જ્યાં સુધી આત્માને અંતિમ મેક્ષ પર્યાય પ્રાપ્ત ન થાય ત્યાં સુધી આ વસ્તુસ્થિતિ બની જ રહે છે તેને ઈન્કાર થઈ શકે તેમ નથી. માટે આત્માને દ્રવ્યકર્માદિને પણ કર્તા માનવે જ જોઈએ.
[७९५] नात्मनो विकृति दत्ते तदेषा नयकल्पना ।
शुद्धस्य रजतस्येव शुक्तिधर्मप्रकल्पना ॥११॥
પ્રશ્ન-આ તે કેટલી જાતની નકલ્પનાઓ કરી! કઈ કશાયનું કર્તવ ન માને, કોઈ વળી શુદ્ધ સ્વભાવનું આત્મામાં કત્વ માને અને રાગાદિનું અકર્તુત્વ માને, કઈ વળી રાગાદિનું પણ કતૃત્વ માને, કઈ કર્માદિનું પણ કત્વ માને. આ શું? કાંઈ સમજ જ પડતી નથી.
ઉ–ભલે ને ગમે તેવી નયકલ્પનાઓ હેય પણ તેથી કાંઈ નિર્વિકારસ્વરૂપ આત્મામાં વિકાર આવી જતો નથી. કોઈ માણસ શુદ્ધ ચાંદીમાં શક્તિવ ધર્મની કલ્પના કરે એટલે ચાંદીમાં જ શુક્તિત્વ આવી જાય ? એટલે શુદ્ધનિશ્ચય નયથી તે સદા આત્મા નિર્વિકાર સ્વરૂપ જ છે. સર્વભાવને અર્જા જ છે.
