________________
ધ્યાન સ્વરૂપ
૩. ધર્મ ધ્યાનના કાળ ઃ—
જે કાળમાં યોગસમાધિ સુંદર બની રહેતી હાય તે જ કાળ ધર્મ ધ્યાનને ચેાગ્ય કાળ સમજવા.
દિવસે કે રાત્રે કે અમુક સમયે જ ધ્યાન ધરવું એવુ કાળબંધન ધ્યાનીને હાઈ શકતુ નથી. [૬૬] ચેવવિદ્યા નિતા ગાતુ ન સ્વાસ્થાનોવયાતિની । तया ध्यायेन्निषण्णो वा स्थितो वा शयितोऽथवा ॥ २९ ॥ ૪. ધર્મ ધ્યાન માટે આસનઃ
૩૫૧
સ્થિરયેાગીને વળી આસનનાં બંધન કેવા ?
જે કોઈ મુદ્રા તેને એક વાર સિદ્ધ થઈ ગઈ પછી તે મુદ્રા તેના ધ્યાન માટેનુ શ્રેષ્ઠ આસન. સિદ્ધ થતી મુદ્રા ધ્યાનમાં વિક્ષેપ કરનારી તેા ન જ અને એટલે તે અવસ્થાથી જ તેણે ધ્યાન કરવુ જોઇએ.
ભલે પછી તે વીરાસનાદિમાં બેઠેલા હોય કાયોત્સર્ગોમાં ઊભા રહેલા હાય કે દંડની જેમ સૂતેલા હાય. એ બધા તેના સફળ ધ્યાનને માટેના સુંદર આસનો જ અની જાય છે. [६०७] सर्वासु मुनयो देशकालावस्थासु केवलम् ।
प्राप्तास्तन्नियमो नाssसां नियता योगसुस्थता ॥ ३०॥ સઘળા દેશમાં, સર્વકાળમાં અને બધી અવસ્થામાં અતીત અન ંતકાળમાં મહાત્માઓએ કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું" છે. એટલે ધ્યાન માટે દેશનું કાળનું કે અવસ્થાનું બંધન હાઈ શકતુ નથી.
