________________
વેગ સ્વરૂપ
૩૦૭
[५१५] अभ्यासे सक्रियापेक्षा, योगिनां चित्तशुद्धये ।
ज्ञानपाके शमस्यैव, यत्परैरप्यदः स्मृतम् ॥२१॥ [५१६] आरुरुक्षोसुनेर्योगं कर्म कारणमुच्यते ।
योगारूढस्य तस्यैव शमः कारणमुच्यते ॥२२॥ કર્મ અને જ્ઞાનગની મર્યાદા -
યેગના અભ્યાસકાળમાં ગીઓને ચિત્તશુદ્ધિ માટે આવશ્યકાદિ સ&િયાઓની અપેક્ષા રહે છે. અને જ્યારે એ કિયા કરતાં કરતાં પરિપકવ જ્ઞાનદશા પ્રાપ્ત થઈ જાય છે ત્યારે તે કિયાની અપેક્ષા રહેતી નથી. માત્ર પ્રાપ્ત થએલા ઈન્દ્રિય અને મનના શમનની જ (સંકલ્પ રહિત કર્મોમાં) અપેક્ષા રહે છે. ભગવદ્ગીતામાં વ્યાસમુનિએ પણ કહ્યું છે કે સંકલ્પ સંન્યાસ (ચિત્તશુદ્ધિ) રૂપ ગ ઉપર ચડવાની ઈચ્છાવાળા સાધક મુનિને માટે ચિત્તશુદ્ધિને વેગ જરૂરી છે. અને તે માટે સકિયા (કર્મ) એ જરૂરી કારણ છે. પણ
જ્યારે એ આત્મા યેગારૂઢ (સિદ્ધ) થઈ જાય છે ત્યારે એને કર્મની અપેક્ષા રહેતી નથી. પરંતુ કર્મવેગથી એને જે શમની પ્રાપ્તિ થઈ છે એ શમની જ અપેક્ષા રહે છે. આ સમભાવ જ એને ગારૂઢ દશામાં સ્થિર રાખે છે. ગારૂઢ આત્માના સંકલ્પને સર્વથા નાશ થયે હેતે નથી કિન્તુ સર્વ સંકલ્પને ઉપશાન્તભાવ થયે હોય છે. (ક્ષણદોષવાળે તે
ગાતીત કહેવાય.) એટલે આવા ગારૂઢ-સિદ્ધ-ઉપશાન્ત સંકલ્પ રૂપ સંકલ્પ સંન્યાસી–ને ફરી સંકલ્પનું ઉત્થાન થઈ
