________________
૩૪]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
અહીં એમ સમજવું કે, આત્માર્થી જીવમાં ત્યાગ અને વૈરાગ્ય, એ બંનેનું હોવું અનિવાર્ય છે. અર્થાત્ આત્માર્થીનિશ્ચય અને વ્યવહા૨ બંને નયોનો સ્વીકાર કરે તેવો હોવો જોઈએ. પરંતુ નય તો ભેદરૂપ હોવાથી વિકલ્પનું કારણ છે. તેથી સમયસારની આત્મખ્યાતિ ટીકામાં અમૃતચંદ્રાચાર્ય કહે છે કે, ‘અનુભૂતિના કાળમાં નયોની લક્ષ્મી ઉદય પામતી નથી, પ્રમાણ અસ્તને પ્રાપ્ત થાય છે અને નિક્ષેપોનો સમૂહ ક્યાં ચાલ્યો જાય છે તેની અમને ખબર નથી. અધિક શું કહીએ ? દ્વૈત જ પ્રતિભાસિત થતું નથી.' આમ ત્યાગ અને વૈરાગ્ય આત્માનુભૂતિ સુધી પહોંચવા માટે મહત્વના સાધન છે પણ જ્યારે આત્માનુભવ થાય છે ત્યારે ત્યાગ અને વૈરાગ્યનો વિકલ્પ પણ રહેતો નથી. તેથી જો જીવ ત્યાગ અને વૈરાગ્યમાં અટકી જશે તો આત્માના અભેદ સ્વરૂપનો અનુભવ કરી શકશે નહિ.
ત્યાગ અને વૈરાગ્યમાં અટકી ગયેલો જીવ ઉભયાભાસી મિથ્યાદ્રષ્ટી કહેવાય છે. તે નિશ્ચય અને વ્યવહાર એ બંને નયોને સ્વીકારે છે પણ નય વિવજ્ઞાની યથાર્થ સમજ નહિ હોવાથી સાધનામાર્ગમાં ક્યાં, કર્યો નય વાપરવો તેની ખબર નથી. આમ, ત્યાગ અને વૈરાગ્યને સાધન બનાવીને આત્માના અસલી સ્વરૂપને ઓળખવું જોઈએ એ જ આ કથનનો ઉદ્દેશ્ય છે.
♦ પૂ. ગુરુદેવશ્રી કાનજી સ્વામીએ કરેલ પ્રસ્તુત ગાથા સંબંધી ભાવોદ્ઘાટનના અંશો આ પ્રમાણે છે.
“સ્ત્રી, પુત્રાદિ, કુટુંબ, પૈસા, વ્યવહાર આદિનો ત્યાગ તે ત્યાગ નથી. એનો ત્યાગ થવો ઉદયાધીન છે, આત્માને આધીન નથી. બાહ્ય
