________________
ગાથા-"].
[૨૫
બંધ મોક્ષ છે કલ્પના, ભાખે વાણી માહીં; વર્ત મોહાવેશમાં, શુષ્ક જ્ઞાની તે આંહી. ૫
અહીં નિશ્ચયાભાસી મિથ્યાદૃષ્ટીનું વર્ણન કર્યું છે. જે જીવ, દેવ-શાસ્ત્રના માધ્યમથી જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરીને, તે જ્ઞાનનો દુરૂપયોગ કરે છે; તે શુષ્કજ્ઞાની મિથ્યાદષ્ટી કહેવાય છે.
છ દ્રવ્ય, તેના ગુણ અને પર્યાયના સ્વરૂપને જાણીને, તે શુષ્કજ્ઞાની પોતાને અશુદ્ધ અવસ્થામાં પણ શુદ્ધ અવસ્થારૂપે માને છે, વર્તમાન પર્યાયમાં ઉત્પન્ન થતાં વિકારનો સ્વીકાર કરતો નથી, પર્યાયનો નિષેધ કરીને કહે છે કે આત્માને બંધ થતો જ નથી. જો બંધ થતો ન હોય તો બંધના અભાવપૂર્વક મોક્ષ પણ થતો નથી.
શાસ્ત્રમાં કયાંય પણ આત્માની શુદ્ધ કે અશુદ્ધ પર્યાયના અસ્તિત્વનો નિષેધ નથી કર્યો. પરંતુ તે અશુદ્ધ કે શુદ્ધ પર્યાય તરફ દ્રષ્ટિ કરવાથી વિકલ્પ જ ઉત્પન્ન થાય છે, તેથી કહ્યું છે કે દૃષ્ટિના વિષયભૂત આત્મામાં પર્યાય નથી. દ્રવ્યને પર્યાયથી જુદું માનવું તે એકાંત કહેવાશે. કારણ કે ગુણ તથા પર્યાયના સમૂહરૂપ જ દ્રવ્ય હોય છે. શુષ્કજ્ઞાની મનમાં એવી કલ્પના કરે છે, વચનમાં એમ કહે છે તથા કાયાથી પણ એ રીતે વર્તે છે કે આત્માનો બંધ કે મોક્ષ હોતો નથી. આમ, તે વચન સંબંધી જ ભૂલ ન કરીને મન, વચન તથા કાયા સંબંધી ભૂલ કરે છે. તે કહે છે કે એક દ્રવ્ય, બીજા દ્રવ્યનું કંઈ કરી શકતું નથી, તેથી હું પરજીવોની રક્ષા પણ કરી શકતો નથી; એમ બોલી બોલીને સ્વછંદી બનીને ફરે છે અને સામાન્ય શ્રાવકને યોગ્ય શુભક્રિયાનો પણ નિષેધ કરે છે. શરીર વગેરે સંયોગો