________________
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
સામાન્ય રોગ જ્યારે ચરમસીમા પર પહોંચે છે, ત્યારે મનુષ્ય મરણ પામે છે. પરંતુ મિથ્યાત્વ રોગના લીધે અજ્ઞાની પળે પળે ભાવમરણ કરી રહ્યો છે. આત્મામાં ઉત્પન્ન થતા રાગાદિ વિકારી ભાવોમાં એકત્વ કરીને પોતાને સુખી દુઃખી માનવો, એ જ ભાવમરણ છે; તેથી આત્મા સંબંધી અજ્ઞાનને વિશિષ્ટ રોગ કહ્યો છે. જ્ઞાનીના ગુરુ તો જ્ઞાની જ હોય; એટલું જ નહિ, અજ્ઞાનીના ગુરુ પણ જ્ઞાની જ હોય. અજ્ઞાનીના રોગને, રોગના કારણોને તથા રોગના ઉપાયને જ્ઞાની જ જાણે છે. તેથી સદ્ગુરુને આત્મસ્રાંતિરૂપી રોગના વૈદ્ય કહ્યા છે. સદ્ગુરુની આજ્ઞા, મોક્ષમાર્ગની પ્રકાશક તથા પ્રદર્શક હોવાથી તેના સમાન હિતકારી બીજો કોઈ વિકલ્પ નથી. તથા આત્મભ્રાંતિને દૂર કરવાનો એકમાત્ર ઉપાય વિચાર અને ધ્યાન છે. તેના સમાન બીજો કોઈ ઉપાય આ જગતમાં નથી. વિચાર અને ધ્યાનમાં, વિચારથી ધર્મની શરૂઆત તથા ધ્યાનથી ધ્યેયની પ્રાપ્તિ થાય છે. તેથી વિચાર અને ધ્યાનને મોક્ષમાર્ગના કારણો કહ્યાં છે.
૩૭૮]
સત્ય સ્વરૂપનો વિચાર કર્યા વિના સત્ય પ્રાપ્ત થતું નથી તથા વિચારમાં અટકી જવાથી પણ સત્ય મળી જતું હોય એમ નથી. વિચારની ધારા નિત્ય છે, પરંતુ યોગ્ય ગુરુના માર્ગદર્શન વિનાનો વિચાર, મોક્ષમાર્ગનું કારણ બનતો નથી. વિચારને જ્ઞાન પણ કહેવાય છે. તેથી આ કથનનો આશય એમ સમજવો કે જ્ઞાન તથા ધ્યાન સંસાર રોગની દવા છે.
અહીં વિચાર તથા ધ્યાન એમ બંને શબ્દોનો પ્રયોગ કર્યો હોવાથી એ વાત સહજ સિદ્ધ થાય છે કે વિચાર અને ધ્યાન બંને એક વસ્તુ