________________
ગાથા-૧૧૯].
[૩૪૯
દરેક પુરુષની એ ઈચ્છા હોય છે કે પોતાની પત્ની મને દેખે. મને દેખે એટલું જ નહિ પણ મને એકલાને જ દેખે. જો પત્ની એકલા તેના પતિને જ દેખે તો પતિ સુખી થાય છે તથા જો પત્ની તેના પતિને દેખે નહિ અથવા પત્નીને બીજાની સાથે ટોળામાં દેખે ત્યારે પતિ દુઃખી થાય છે.
પોતાની પર્યાય પોતાના સ્વભાવમાં ઢળે, ત્યારે આત્મજ્ઞાન પ્રગટ થાય છે. આત્માની શાન પર્યાય આત્માને દેખે, ત્યારે આત્મા સુખી તથા પોતાની જ્ઞાન પર્યાય નિજાત્માને ન દેખે, ત્યારે આત્મા દુઃખી થાય છે. તેમાં પણ જ્યારે જ્ઞાન પર્યાય નિજાભદ્રવ્યને જાણે-દેખે, ત્યારે અભેદ નિજાત્મા સિવાય બીજું કંઈ ન જાણે-દેએ; તેને નિર્વિકલ્પ દશા કહી છે. જેવી રીતે રસગુલ્લાનો સ્વાદ લેતી વખતે, જો ગળામાં નાનકડો વાળ પણ અટકી ગયો હોય તો વાળ સાથે રસગુલ્લાનો અનુભવ થાય છે, તેથી રસગુલ્લાનો સ્વાદ આવતો નથી તેવી રીતે અભેદ આત્માના અનુભવ સાથે રાગ કે વિકલ્પનો આંશિક અનુભવ પણ થાય તો અપૂર્વ જ્ઞાન તથા સુખ પ્રગટતું નથી.
જ્યારે સર્વપ્રથમ નિર્વિકલ્પ દશા પ્રગટ થાય છે, ત્યારે આત્મજ્ઞાન પ્રગટ થાય છે; પરંતુ સંપૂર્ણ અજ્ઞાન દૂર થતું નથી. કારણ કે સમ્યગ્દષ્ટીને પણ જ્ઞાનવરણીય વગેરે કર્મનો ઉદય હોય છે. ક્ષયોપશમ જ્ઞાનને આંશિક જ્ઞાન અને કેવળજ્ઞાનને ક્ષાયિકજ્ઞાન પણ કહેવાય છે; કેમકે તે જ્ઞાનાવરણીય કર્મના સર્વથા ક્ષયથી પ્રગટ થયેલું પૂર્ણ જ્ઞાન છે. આત્મજ્ઞાનીને જગતના સર્વ દ્રવ્ય, ગુણ તથા પર્યાયનું જ્ઞાન
